Από τι έπασχαν ο Κύκλωπας, ο Κέκροπας και ο Κουασιμόδος. Τι απαντήσεις δίνει η επιστήμη για τα τέρατα της μυθολογίας

Γιατροί, οδοντίατροι, γενετιστές, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, ιστορικοί τέχνης, ψυχολόγοι και ειδικοί στη φιλοσοφία, συνολικά 40 επιστήμονες, στην πλειονότητα τους πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις μέσα από τις 330 σελίδες της επίτομης δίγλωσσης (στα ελληνικά και τα αγγλικά) έκδοσης «Υβριδικά και ιδιότυπα όντα. Αποκλίσεις από την “κανονικότητα” στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία και στη Σύγχρονη Ιατρική» που επιμελήθηκαν οι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Παναγιώτης Ν. Σουκάκος (Ορθοπεδικής), Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη (Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας) και Μηνάς Πασχόπουλος (Μαιευτικής-Γυναικολογίας).

Αποτέλεσμα του συμποσίου που διοργανώθηκε τον Μάιο από το Τμήμα Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας και το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ο συλλογικός αυτός τόμος εκδόθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 40 χρόνων από την Ίδρυση της Ιατρικής Σχoλής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ποια αλήθεια κρύβεται λοιπόν πίσω από τους πρωταγωνιστές της ελληνικής – και όχι μόνο – μυθολογίας, η παρουσία και μόνο των οποίων προκαλεί τις περισσότερες φορές τρόμο και σπέρνει το κακό – χωρίς βεβαίως να υπάρχουν και οι εξαιρέσεις; «Τέρας είναι αυτό που αποκαλύπτει τη θεϊκή βούληση στους ανθρώπους, γι’ αυτό και τα ουράνια φαινόμενα ως θεόσταλτα σημάδια ονομάζονται τείρεα και ο Δίας ως κατ’ εξοχήν θεός των οιωνών λατρεύεται και ως Τεράστιος» επισημαίνουν οι συγγραφείς.

Κάτι που θα αλλάξει στην εποχή του Αριστοτέλη (4ος αι. π.Χ.) με αποτέλεσμα το τέρας, από θεόσταλτο σημάδι με εξέχουσα θρησκευτική σημασία, να εξελιχθεί σε συνώνυμο της γενετικής ανωμαλίας. «Πιθανότατα η γέννηση των όντων αυτών ανάγεται στην εποχή της πρώτης ανακάλυψης ζωικών απολιθωμάτων από τον προϊστορικό άνθρωπο, μια συνάντηση που πιθανόν δεν συνέβη μόνο μία φορά και μόνο σε ένα μέρος. Γνωρίζουμε ότι στην εποχή του περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.) απολιθώματα επιδεικνύονταν για να τεκμηριώσουν την ύπαρξη μυθικών τεράτων, τα οποία οι αρχαίοι είχαν εντάξει στους κοσμογονικούς τους μύθους και τη μυθολογική και θρησκευτική εικονογραφία τους. Τα παλαιοντολογικά απολιθώματα κυρίως της Πλειστόκαινου στην Ελλάδα αφθονούν, με πιο συχνά μεγαλόσωμα είδη τους ελέφαντες, τα μαμούθ, τους ρινόκερους, τους πάνθηρες, τις ύαινες, τις καμηλοπαρδάλεις και τα ελάφια. Και οι άνθρωποι της Εποχής του Χαλκού (3η και 2η χιλιετία π.Χ.) που δεν μπορούσαν να τα ερμηνεύσουν δημιούργησαν εξωτικούς προγονικούς κόσμους και μεταφυσικά φυσικά περιβάλλοντα για τα όντα αυτά», σημειώνεται στον τόμο.

Γι’ αυτό και θεωρείται κατά μία εκδοχή ότι ο μύθος των Κυκλώπων σχετίζεται με τον εντοπισμό σε διάφορα σημεία της Μεσογείου (Κρήτη, Κύπρος, Σικελία, Μάλτα κ.λπ.) κρανιακών οστών νάνων ελεφάντων. Η κοιλότητα της προβοσκίδας πιστευόταν ότι είναι κοιλότητα του ενός κεντρικού ματιού, όπως αυτό του Πολύφημου. Μια διαφορετική εκδοχή ωστόσο παρουσιάζουν οι επιστήμονες σε άλλα άρθρα της έκδοσης.

Εκτιμούν ότι τα πάσχοντα από κυκλωπία – μια χρωμοσωματική ανωμαλία κατά την οποία τα μάτια έχουν μερικά ή ολικά ενωθεί «σε ένα μέσο οφθαλμό που κατασκηνώνει σε ένα μονήρη οφθαλμικό κόγχο» – νεογέννητα ενέπνευσαν τον μύθο των κυκλώπων.

Αιτία δε για την ανωμαλία αυτή ενδέχεται σύμφωνα με τον Ιπποκράτη να αποτελεί ο λευκός ελλέβορος, ένα φυτό τερατογόνο που μπορεί να προκαλέσει μια ιδιαίτερα σοβαρή συγγενή διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος και ειδικότερα του προσθίου εγκεφάλου με αποτέλεσμα την αδυναμία διαχωρισμού και του οπτικού συστήματος σε δύο οφθαλμούς.

Κέκροπας και Έχιδνα

Επιστημονική εξήγηση ωστόσο φαίνεται να υπάρχει και για όσους ήταν κατά το ήμισυ φίδια, όπως ο βασιλιάς των Αθηνών Κέκροπας, και η σύζυγος του τιτάνα Τυφώνα, Έχιδνα. Εστιάζοντας στις βλάβες του δέρματος, θα μπορούσε να εξηγηθεί η παθολογική εικόνα του Κέκροπα στο πλαίσιο των κληρονομούμενων διαταραχών κερατινοποίησης και συγκεκριμένα των ιχθυάσεων, που δίνουν την αίσθηση ότι ο ασθενής έχει σκληρά λέπια στην επιδερμίδα του.

Όσο για τον ήρωα της Παναγίας των Παρισίων, τον Κουασιμόδο με την εξαιρετικά σημαντική κυφοσκολίωση και ένα εξόγκωμα που κάλυπτε τον αριστερό οφθαλμό, η οποία του προσέδιδε μια εικόνα ιδιόμορφου «κύκλωπα», οι επιστήμονες διατείνονται ότι ενδέχεται να έπασχε από νευροϊνωμάτωση. Μια πάθηση στην οποία παρατηρείται παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης με ανάπτυξη παρασπονδυλικών όγκων (που θα μπορούσε να αντιστοιχεί στην «καμπούρα» του ήρωα καθώς και όγκων στην περιοχή των οφθαλμών).

Ο συλλογικός τόμος «Υβριδικά και ιδιότυπα όντα. Αποκλίσεις από την “κανονικότητα” στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία και στη Σύγχρονη Ιατρική» (Iατρικές Εκδόσεις Κωνσταντάρας)