Από που πήρε η Πελοπόννησος το όνομα Μωρέας και Μοριάς; Τη μουριά, το φύλλο του πλατάνου ή τη θάλασσα;

Από τη μεσοβυζαντινή εποχή (12^ος αιώνας) μέχρι και τα νεότερα χρόνια, η Πελοπόννησος ήταν γνωστή ως Mωρέας/Mοριάς.

Ωστόσο υπάρχει διχογνωμία για το πως απέκτησε το όνομα. Η πιο γνωστή ερμηνεία είναι ότι προέρχεται από τη μουριά. Όμως, η ονομασία αυτή δεν αποκλείεται να έχει σχέση μ’ ένα άλλο δέντρο, τον πλάτανο!

 του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

«Πελοπόννησος», «Αχαΐα», «Μωρέας/Μοριάς»

Από τον μεσαίωνα μέχρι και τα πρώτα χρόνια μετά το 1821, η Πελοπόννησος ήταν γνωστή ως «Μωρέας» ή «Μοριάς». Με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους υιοθετήθηκε επίσημα το αρχαίο όνομα.

Σύμφωνα με τον καθηγητή αρχαιολογίας, Πέτρο Θέμελη, η πρώτη γραπτή πηγή που καταγράφει την Πελοπόννησο με το μεσαιωνικό της όνομα είναι ο «Βίος του Αγίου Μελετίου», που σώζεται σε χειρόγραφο του 1111 μ.Χ. στο Βρετανικό Μουσείο. Σε αυτό απαντάται ο όρος «Μοραίας».

Στα μεταγενέστερα χρόνια, η ονομασία Μορέας/Μοριάς επικράτησε σχεδόν απόλυτα.

Είναι ενδιαφέρον ότι στην περίοδο της φραγκοκρατίας, οι Λατίνοι επικυρίαρχοι της Πελοποννήσου προσπάθησαν να επαναφέρουν την ονομασία «Αχαΐα». Πρόκειται για το παλιό όνομα της ρωμαϊκής επαρχίας στην Ελλάδα. Βασικό τμήμα της ήταν η Πελοπόννησος, όπου και βρισκόταν η πρωτεύουσά της, η Κόρινθος.

Έτσι, το μεγαλύτερο φράγκικο κρατίδιο στην Πελοπόννησο ήταν το «Πριγκιπάτο της Αχαΐας». Όμως, ακόμη και στη φραγκοκρατία ο όρος «Αχαΐα» δεν επικράτησε αντί του Mωρέας/Mοριάς. Για παράδειγμα, «Δεσποτάτο του Μορέως», «Χρονικό του Μορέως», κ.ά.

Αν και ο όρος «Πελοπόννησος» είχε πάψει προ πολλού να χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη, ήταν γνωστός στους μορφωμένους που διέθεταν κλασική παιδεία.

Η μουριά

Στο «Βίο του Αγίου Μελετίου» η ετυμολογία του μεσαιωνικού ονόματος της Πελοποννήσου οφείλεται στις πολλές της μουριές.

Η ερμηνεία αυτή έχει ευρεία αποδοχή, από ειδικούς -γλωσσολόγους, φιλολόγους, ιστορικούς- και μη. Επιπλέον, στηρίζεται σ’ ένα ισχυρό ιστορικό στοιχείο που είναι η σηροτροφία. Στα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας η δραστηριότητα αυτή ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη στην Πελοπόννησο, όπου υπήρχαν σημαντικά κέντρα παραγωγής μεταξιού.

Καθώς οι μεταξοσκώληκες τρώνε τα φύλλα της μουριάς, η Πελοπόννησος θα πρέπει να είχε μεγάλο αριθμό μουριών όπως αναφέρει και ο «Βίος του Αγίου Μελετίου». Έτσι, η νέα ονομασία μπορεί πράγματι να σχετίζεται με τη μουριά

Φύλλο πλατάνου ή μουριάς;

Πολλούς αιώνες πριν από το χειρόγραφο του «Βίο του Αγίου Μελετίου», οι φιλολογικές πηγές παρέβαλαν το σχήμα της Πελοποννήσου με τα φύλλα φυτών και δέντρων. Έτσι, ο Στέφανος Βυζάντιος τον 6^ο αιώνα κατέγραψε ότι έμοιαζε με φύλλο αμπελιού.

Προγενέστερα, τον 1^ο αιώνα π. Χ.,  ο γεωγράφος Στράβων παρέβαλε το σχήμα της Πελοποννήσου με αυτό ενός φύλλο πλατάνου (Γεωγραφικά. Η, 335). Γύρω στο 300 μ. Χ., ένας άλλος γεωγράφος, ο Διονύσιος από τον Χάρακα σημείωνε ότι μοιάζει με κουτσουρεμένο φύλλο πλάτανου (Oικουμ. Περιήγ. 405) («ειδομένη πλατάνοιο μυουρίζοντι πετήλωι»).

Ο Πέτρος Θέμελης θεωρεί ότι στον επιθετικό προσδιορισμό «μυουρία» (κουτσουρεμένη), που διασώζει ο Διονύσιος, ενδέχεται να οφείλεται η νεότερη ονομασία του Μοριά. Η ερμηνείας αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι στο επίσημο κείμενο της Συνθήκης της Σαπιέντζας του 1209, μεταξύ του πρώτου ηγεμόνα της Αχαΐας, Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο και της Βενετίας, ο Μοριάς αποδίδεται με το όνομα Maureson (από το μυουρίζων).

Ορισμένοι μελετητές, όπως για παράδειγμα ο βρετανός βυζαντινολόγος Στήβεν Ράνσιμαν, προσπάθησαν να συνδυάσουν τη θεωρία ότι το όνομα προέρχεται από τη μουριά με αυτή ότι το σχήμα της Πελοποννήσου μοιάζει με φύλλο. Θεωρούν λοιπόν ότι το όνομα της χερσονήσου οφείλεται στην ομοιότητα του σχήματός της με το φύλλο της μουριάς.

Μάλιστα, το 1688, ο Ολλανδός περιηγητής, Ορνέλιους Ντάππερ, δημοσίευσε στο βιβλίο του «Naukerige Beschryving von Morea» (Άμστερνταμ, 1688) ένα χάρτη της Πελοποννήσου με τα ακρωτήρια και τους κόλπους της ως φύλλο μουριάς!

Άλλες θεωρίες

Υπάρχουν και άλλες υποθέσεις για την ονομασία Μορέας/Μοριάς που απορρίπτουν τη σύνδεση με το σχήμα φύλλων ή τη μουριά. Κάποιοι μελετητές εκτιμούν ότι ο όρος προέρχεται από τη σλαβική λέξη «morie», δηλαδή τη θάλασσα. Με τον τρόπο αυτό οι Σλάβοι υποδήλωναν ότι η Πελοπόννησος ήταν χερσόνησος που περικυκλωνόταν από τη θάλασσα.

Υπάρχει και μία σατιρική ερμηνεία του όρου «Μοριάς». Ο βυζαντινός σατιρικός συγγραφέας Μάζαρις στο έργο του «Επιδημία εν Άδου» , του 1415, όπου δίνει πληροφορίες για την Πελοπόννησο χαρακτηρίζει ως άθλια τις συνθήκες ζωής των κατοίκων. Για το λόγο αυτό καταγράφει ότι ο όρος «Μοριάς» προέρχεται από τη λέξη «μωρία»! Βεβαίως, στην περίπτωση αυτή δεν μιλάμε για τη επινόηση της ονομασίας, αλλά μία σατυρική ερμηνεία της.

Στοιχεία αντλήθηκαν από Πέτρο Θέμελη, «Μοριάς: Το όνομα και οι χάρες»  https://eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/item/127002-morias-to-onoma-kai-oi-xares

Αρχική εικόνα αριστερά: η Πελοπόννησος σε χάρτη του 1619. Πηγή: Gerardi Mercatoris – Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Figura. Άμστερνταμ, J. Hondius, 1619.