Από που πήραν το όνομά τους τα Άγραφα; Το χωριό του θρυλικού Κατσαντώνη που εξολόθρευσε τους οθωμανούς σε μία ώρα

Το χωριό Άγραφα Ευρυτανίας βρίσκονται σε υψόμετρο 840 μέτρων.

Πρόκειται για ένα ορεινό χωριό στους πρόποδες του όρους Κουκουρούντζος, το οποίο αριθμεί 310 κατοίκους και δεν συνδέεται με ασφαλτοστρωμένο δρόμο, παρά μόνο με χωματόδρομο μήκους 26 χιλιομέτρων.

Το χωριό ήταν ανέκαθεν το παραδοσιακό κέντρο της περιοχής στη βόρεια Ευρυτανία ενώ βρέθηκε στο επίκεντρο κατά τη διάρκεια όλων των σημαντικών ιστορικών γεγονότων της νεότερης ιστορίας.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, φιλοξένησε στα εδάφη του μάχες κατά των Τουρκαλβανών, ενώ κλέφτες και αρματολοί, όπως ο Αντώνιος Κατσαντώνης, είχαν το χωριό ως βάση και ορμητήριό τους.

Το 1804, ο Αλή πασάς προσπαθώντας να περιορίσει τη δράση των κλεφτών και να τους υποχρεώσει να “προσκυνήσουν”, έστειλε τον Γιουσούφ Αράπη, με πολυάριθμο στρατό, να εκφοβίσει τα χωριά, να σταματήσει την τροφοδοσία των κλεφτών και έτσι να τους αναγκάσει να παραδοθούν.

Η θρυλική μάχη που διήρκεσε μία ώρα

Όταν ξεκίνησε η τρομοκρατία στην περιοχή του Βάλτου και του Ξηρόμερου, ο Κατσαντώνης έψαχνε την κατάλληλη ευκαιρία για να επιτεθεί.

Πράγματι, όταν ξεκίνησαν να συλλαμβάνονται οι επιφανέστεροι πρόκριτοι του Ξηρόμερου, ο Σαρακατσάνος κλέφτης ανέλαβε δράση.

Επιτέθηκε στον οθωμανικό στρατό, κοντά στην Κατούνα, και ύστερα από φονική μάχη, που κράτησε μόλις μια ώρα, κατόρθωσε να απελευθερώσει τους αιχμαλώτους, να σκοτώσει τον αντίπαλο αρχηγό και να τρέψει σε φυγή τους στρατιώτες του. Η νίκη του Κατσαντώνη προκάλεσε ενθουσιασμό στους ραγιάδες  και γέμισε με οργή και φόβο τον Αλή Πασά.

Σύμφωνα με τον αγωνιστή και ιστορικό της Ελληνικής Επανάστασης, Νικόλαο Κασομούλη, ο Κατσαντώνης από όλους τους κλέφτες “επαρουσιάζετο ως η μεγαλυτέρα μάστιξ κατά των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά”.

Από που πήραν το όνομά τους τα Άγραφα;

Πιθανότερη εκδοχή για το όνομα της περιοχής πιστεύεται πως είναι το αρχαίο ελληνικό φύλο των Αγραίων, που κατοικούσε κυρίως μεταξύ του ποταμού Αχελώου και Αγραφιώτη. Το όνομα των Αγραίων ετυμολογείται από τη λέξη “ἄγρα”, που σημαίνει “κυνήγι”.

Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι προστάτιδα των Αγραίων ήταν η Αγραία Άρτεμις, η θεά του κυνηγιού, η οποία αποτελεί και έμβλημα του Δήμου Αγράφων.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή και τον χρονικογράφο Μιχαήλ Ψελλό, η περιοχή απέκτησε το όνομά της την περίοδο της εικονομαχίας, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο εικονομάχος Κωνσταντίνος Ε΄.

Οι κάτοικοι της περιοχής λέγεται ότι αρνήθηκαν την εφαρμογή του διατάγματος για την αφαίρεση των εικόνων από τους ναούς και θανάτωσαν τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα. Τότε ο Κωνσταντίνος εξοργισμένος διέγραψε την περιοχή από τους χάρτες της Αυτοκρατορίας.

Η πιο διαδεδομένη εκδοχή όμως είναι η εξής. Η περιοχή απέκτησε το όνομά της εξαιτίας της αδυναμίας των τουρκικών αρχών, να εισπράξουν με τη βία φόρους, αφού υπήρχε ισχυρή αντίσταση από τον ντόπιο πληθυσμό. Έτσι διέγραψαν την περιοχή από τους φορολογικούς καταλόγους, και αυτή ονομάστηκε “Άγραφα”, δηλαδή μη εγγεγραμμένη στα φορολογικά κατάστιχα.

Δείτε το βίντεο drone του συνεργάτη μας Μάκη Θεοδώρου από τα Άγραφα Ευρυτανίας: