Η τελευταία εξορία του Γιάννη Ρίτσου. Πώς η σύζυγός του, απείλησε τους χουντικούς, που περιφρονούσαν την υγεία του

Στις 21 Απριλίου 1967, όταν η Δικτατορία των Συνταγματαρχών κατέλυσε τη δημοκρατία, συνέλαβαν τον Γιάννη Ρίτσο. Τον εξόρισαν στη Γυάρο και έπειτα στη Λέρο.

Όταν έγινε το πραξικόπημα, ο ποιητής βρισκόταν στο σπίτι του, στην Αθήνα, στην οδό Παπαναστασίου 56. Πριν καν προλάβει να ανατείλει ο ήλιος, φίλοι του ήρθαν στο σπίτι για να τον προειδοποιήσουν ότι τα τανκς έκαναν την εμφάνισή τους στην Αθήνα. Του πρότειναν να φύγει από εκεί και να κρυφτεί, για να μην τον συλλάβουν.

Ο Ρίτσος τους είπε «όχι» και άρχισε να ετοιμάζει μια βαλίτσα με τα απαραίτητα. Στις 6 το πρωί, αστυνομικοί έφτασαν στο σπίτι του. Τον μετέφεραν στην Ασφάλεια και μετά από τρεις μέρες στον Ιππόδρομου του Νέου Φαλήρου. Εκεί βρίσκονταν και άλλοι χιλιάδες κρατούμενοι.

Η Γυάρος

Προς το τέλος του Απριλίου, τον οδήγησαν στη Γυάρο. Στην Ευρώπη, η διεθνής κοινότητα άρχισε να εκφράζει την αντίθεσή της στη χούντα των Συνταγματαρχών. Οι διαδηλώσεις, οι εκκλήσεις για την απελευθέρωση των κρατουμένων και οι πολιτικές πιέσεις  δημιούργησαν πρόβλημα στην εικόνα της χούντας.

Έτσι, αποφάσισαν να κλείσουν το στρατόπεδο στη Γυάρο και να το μεταφέρουν στη Λέρο. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του, ο Ρίτσος ανακάλυψε τη ζωγραφική, η οποία τον συντρόφευσε μέχρι το τέλος της ζωής του. Όταν δεν έγραφε ποιήματα, ζωγράφιζε σε πέτρες με αρχαιοελληνικά μοτίβα ή σε κόκαλα ζώων. Ακόμα και ρίζες από καλαμιές μεταμορφώνονταν σε έργα τέχνης στα χέρια του.

Η Λέρος

Το 1968, ενώ ο ποιητής βρισκόταν στο Παρθένι της Λέρου, η υγεία του άρχισε να χειροτερεύει. Η γυναίκα του, Φαλίτσα Γεωργιάδου,  πήρε ειδική άδεια για να τον συνοδέψει σε κάποιες κρίσιμες εξετάσεις. Δεν της επέτρεψαν να ανταλλάξουν ούτε μία λέξη.

Τον Αύγουστο, διακομίστηκε στο αντικαρκινικό Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας», όπου βρισκόταν υπό φρούρηση. Μετά το χειρουργείο, τον μετέφεραν ξανά στη Λέρο.

Στο μεταξύ, η Φαλίτσα χρειάστηκε να ταξιδέψει στην Αθήνα. Εκεί, προειδοποίησε τον επίσημο εκπρόσωπο της Χούντας ότι, αν δεν απαλλάξουν τον Ρίτσο από τις τραγικές συνθήκες της εξορίας, κινδύνευε να πεθάνει. Έτσι, τον Δεκέμβριο, του δόθηκε άδεια να ταξιδέψει στο Καρλόβασι της Σάμου και να μείνει στο σπίτι της γυναίκας του σε «κατ’ οίκον περιορισμό».

Στη Σάμο, ο Ρίτσος συνέχισε τη δημιουργική του πορεία, γράφοντας τη συλλογή «Κιγκλίδωμα», που αποτυπώνει το κλίμα τρομοκρατίας της εποχής. Η ελευθερία του ήταν ανύπαρκτη, καθώς του απαγόρευσαν ακόμη και την αλληλογραφία. Ακόμα και οι γείτονες δεν τολμούσαν να τον χαιρετήσουν.

Παρά τις συνθήκες αυτές, το 1969, με τη βοήθεια της Χρύσας Προκοπάκη, οι συλλογές του «Πέτρες», «Επαναλήψεις» και “Κιγκλίδωμα” στάλθηκαν  κρυφά στη Γαλλία. Το 1971, εκδόθηκαν σε δίγλωσση μορφή με πρόλογο του Λουί Αραγκόν. Εκείνη την περίοδο, ο Μίκης Θεοδωράκης έλαβε τα «Λιανοτράγουδα», τα οποία μελοποίησε και τα παρουσίασε με τον τίτλο: «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας».

Το 1970, ο Ρίτσος δέχθηκε νέο πλήγμα με τον θάνατο της αδελφής του, Νίνας, γεγονός που τον ενέπνευσε να γράψει το ποίημα «Η Ελένη». Την ίδια χρονιά, προσκλήθηκε ως τιμώμενο πρόσωπο στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης του Λονδίνου, μαζί με τον Πάμπλο Νερούδα. Παρά τις προσπάθειες του Παττακού να τον αποτρέψει από αρνητικές δηλώσεις, ο Ρίτσος αρνήθηκε με αποτέλεσμα να επιστρέψει στη Σάμο. Ωστόσο, η υγεία του επιδεινώθηκε, και τον Δεκέμβριο του 1970 χειρουργήθηκε στην Αθήνα.

Το 1972 έγραψε τα έργα «Κωδωνοστάσιο» και «Γκραγκάντα», που περιλαμβάνονται στη συλλογή «Γίγνεσθαι».  Το 1973 συμμετείχε στο περιοδικό «Συνέχεια», αλλά το περιοδικό  απαγορεύθηκε μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Ο Ρίτσος έζησε από κοντά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1973. Εμπνευσμένος από την εξέγερση, συνέθεσε το «Ημερολόγιο μιας Εβδομάδας». Το καλοκαίρι του 1974, μετά το πραξικόπημα του Νίκου Σαμψών και την εισβολή που ακολούθησε έγραψε το ποίημα «Ύμνος και Θρήνος για την Κύπρο».

Λίγο αργότερα, η πτώση της δικτατορίας και η έναρξη της μεταπολίτευσης σηματοδότησαν το τέλος μιας ταραχώδους και φασιστικής περιόδου.