Ανιχνευτής ψεύδους. Το πολύτιμο μηχάνημα της CIA που πίστευαν ότι ξεγελούσαν οι διπλοί πράκτορες της ΕΣΣΔ. Πόσο κοστίζει σήμερα

Πλέον μπορεί να βρει κανείς εύκολα και φτηνά στο ίντερνετ την πολυπόθητη μηχανή που δεν κάνει τους άλλους να λένε αλήθεια αλλά καταλαβαίνει τα ψέματα ή μήπως οχι;

Ο ανιχνευτής ψεύδους έχει ιστορία πολλών δεκαετιών και είναι ο αφανής πρωταγωνιστής σε μια σειρά από ιστορικά γεγονότα κυρίως της CIA.

Στην υπηρεσία της ιατρικής

Ο ιατρικός πολύγραφος ήταν το πρώτο όργανο που όλοι οι θιασώτες της «αλήθειας» προσκύνησαν ως το «άγιο δισκοπότηρο» του ορθού λόγου.

Στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα οι γιατροί είχαν αρχίσει να κάνουν επεμβάσεις και έτσι παρουσιάστηκε η ανάγκη να παρακολουθούν λειτουργίες του οργανισμού του ασθενούς όπως η αρτηριακή πίεση, οι σφυγμοί, η θερμοκρασία, ο ρυθμός αναπνοής.

Το 1906 ο βρετανός καρδιολόγος Τζέιμς Μακένζι κατάφερε να συνδυάσει την μέτρηση της πίεσης και των σφυγμών ταυτόχρονα σε ένα μηχάνημα. Το αποτέλεσμα καταγράφονταν ως συνεχόμενες και κυμαινόμενες γραμμές σε ένα διάγραμμα.

Αυτό το πρώτο μηχάνημα αποτέλεσε τον γεννήτορα του «ανιχνευτή ψεύδους. Καθώς η επιστήμη προχωρούσε πήρε διαφορετικές μορφές και φυσικά απέκτησε πολύ περισσότερες ικανότητες και παραμέτρους μέτρησης από το μηχάνημα του 1906.

Από την ιατρική στις ανακρίσεις

Η ιδέα για την χρήση ενός ιατρικού μηχανήματος στην υπηρεσία της δικαιοσύνης ήταν του Μακένζι.

Την περίοδο του 1890 ο ιταλός εγκληματολόγος Τσέζαρε Λαμπρόζο είχε φτιάξει ένα ειδικό γάντι με το οποίο εντόπιζε τις αλλαγές της αρτηριακής πίεσης ενός υπόπτου κατά τη διάρκεια της ανάκρισης.

Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος έδειξε ότι το να μαθαίνεις την αλήθεια και να ξεχωρίζεις τους εχθρούς από τους φίλους, δηλαδή τους κατασκόπους από τους πραγματικούς πατριώτες έχει εξίσου μεγάλη σημασία με την παρουσία ικανών στρατιωτών στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Έτσι η ανάγκη για «αλήθεια» έγινε ακόμη μεγαλύτερη. Τότε εμφανίστηκε ο Γουίλιαμ Μάρστον, υπότροφος του Χάρβαρντ στο τμήμα ψυχολογίας που εργάστηκε πάνω στον συνδυασμό καταγραφής ζωτικών λειτουργιών του σώματος με τα συναισθήματα.

Τα πορίσματα από τα πειράματά του αμφισβητήθηκαν από πολλούς όμως  η δική του εκδοχή του «πολύγραφου» αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη του ανιχνευτή ψεύδους.

Ο Μάρστον όχι μόνο πίστευε στην αποτελεσματικότητα του πολύγραφου αλλά έγινε ο επίσημος «κήρυκας» της αλήθειας του μηχανήματός του. Μάλιστα το 1938 η εταιρεία ξυραφιών ξυρίσματος Gillette χρησιμοποίησε τον πολύγραφο του Μάρστον ώστε να πείσει τους πελάτες της ότι τα δικά της ξυράφια είναι πιο αποτελεσματικά από τους ανταγωνιστές της.

Τη δεκαετία του ’80 ο ανιχνευτής ψεύδους άρχισε να συνδυάζει εκτός των μετρήσεων των λειτουργιών και τα εγκεφαλικά κύματα. Ο πρώτος που τα κατάφερε και ανέπτυξε τη σχετική μεθοδολογία ήταν ο ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Northwestern, Τζέι-Πίτερ Ρόζενφελντ.

Ο Ρόζενφελντ  ανακάλυψε την εγκεφαλική λειτουργία με την ονομασία P300. Πρόκειται για μια δραστηριότητα που εκπέμπεται 300 χιλιοστά του δευτερολέπτου από τη στιγμή που το υποκείμενο δει μια εικόνα ενός γνώριμου αντικειμένου.

Η ιδέα του επιστήμονα ήταν ότι ένας πιθανός ύποπτος κλοπής θα αντιδρούσε με το P300 αν του έδειχναν μια εικόνα από το κλοπιμαίο.

Το 2002 ο Ντάνιελ Λανγκμπλέμπεν, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, άρχισε να χρησιμοποιεί τη λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) για να απεικονίσει σε πραγματικό χρόνο τον εγκέφαλο κάποιου την ώρα που έλεγε αλήθεια και μια δεύτερη απεικόνιση όταν έλεγε ψέματα.

Στην υπηρεσία της CIA – Το «λυσάρι» που «κλέβει» τον ανιχνευτή

H υπηρεσία πληροφοριών των ΗΠΑ, η CIA, έχει χρησιμοποιήσει όλα αυτά τα χρόνια τον πολύγραφο, ανιχνευτή ψεύδους για να μπορέσει να ξεσκεπάσει κυκλώματα κατασκόπων. Το ίδιο και οι αστυνομικές αρχές για την αποκάλυψη ειδεχθών εγκλημάτων.

Ο Τζον Γουάιτεν ήταν ο πρώτος πράκτορας της CIA που έκανε ανακρίσεις με τη χρήση του ανιχνευτή ψεύδους. Υπηρετούσε στην υπηρεσία από το 1947 και στη δεκαετία του ’50 έκανε εκατοντάδες ανακρίσεις καταφέρνοντας να ξεσκεπάσει διπλούς πράκτορες και κακόβουλους πληροφοριοδότες στη Γερμανία. Έφερε στο φως πολλές επιχειρήσεις-φιάσκο της υπηρεσίας μεταξύ αυτών και την υπόθεση ενός απατεώνα που πούλησε στη Βιένη ένα πλαστό εγχειρίδιο κωδικοποίησης σοβιετικών επικοινωνιών.

Για την υπηρεσία που είχε δαπανήσεις αμύθητα ποσά σε δήθεν πράκτορες που την κορόιδευαν με ψεύτικες πληροφορίες και που είχε σοβαρό πρόβλημα διείσδυσης από τη Σοβιετική Ένωση, το μηχάνημα ήταν θησαυρός.

Πολλές φορές όμως οι άνθρωποι που δούλευαν για τη CIA και χειρίζονταν το μηχάνημα υποστήριξαν ότι τελικά υπάρχει τρόπος να το «κοροϊδέψεις αν είσαι εκπαιδευμένος.

Ο κατάσκοπος της KGB, πρώην υπάλληλος της CIA, Όλντριχ Έιμς, είχε δηλώσει ότι από τη Μόσχα έλαβε οδηγίες για να ξεγελάσει τον πολύγραφο. «Κοιμήσου καλά το βράδυ και πήγαινε για το τεστ ήρεμος και ξεκούραστος. Χτίσε μια καλή σχέση με τον χειριστή του μηχανήματος, να είσαι συνεργάσιμος και διατήρησε την ηρεμία σου. Δεν υπάρχει κάτι μαγικό, η εμπιστοσύνη μεταξύ του υποκειμένου και του χειριστή του μηχανήματος κάνει τη δουλειά. Χαμογέλα, και κάντον να πιστέψει ότι τον συμπαθείς».

Υπάρχουν δύο ειδών ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσει κάποιος που περνάει το τεστ. Η μια κατηγορία είναι  οι «σχετικές» ερωτήσεις και η άλλη η κατηγορία «ελέγχου».

Με αυτές βγαίνουν τα συμπεράσματα.

Τα «λυσάρια» λοιπόν προτείνουν στα υποκείμενα να απαντούν στις σχετικές ερωτήσεις ελέγχοντας την αναπνοή τους και να προσπαθούν να αυξήσουν τον ρυθμό της καρδιάς τους στις ερωτήσεις ελέγχου. «Σκεφτείτε κάτι τρομακτικό ή συναρπαστικό ή βρείτε έναν τρόπο να προκαλέστε κάποιο πόνο στο σώμα σας, εν ανάγκη τσιμπηθείτε. Έτσι στις σχετικές ερωτήσεις που είναι η ανάκριση, θα φαίνεστε ήρεμοι. Αντίθετα στις ερωτήσεις “ελέγχου” – εκεί που δεν υπάρχουν ψέμματα, π.χ όταν ρωτάνε την ηλικία ή το φύλο – θα φαίνεται ότι υπάρχει μια υπερδιέγερση οπότε το μηχάνημα θα δίνει λάθος ευρήματα.

Το 1978, ο Ρίτσαρντ Χέλμς, που ήταν ο όγδοος  διευθυντής της CIA είχε δηλώσει: Ανακαλύψαμε ότι πολλοί ανατολικοευρωπαίοι μπορούσαν να περάσουν το τεστ του πολυγράφου πολύ εύκολα. Οι Αμερικανοί έχουν ανατραφεί να λένε την αλήθεια οπότε είναι πιο δύσκολο να ξεγελάσουν το μηχάνημα. Υπάρχουν ανατολικοευρωπαίοι και ασιάτες που περνάνε το τεστ του πολυγράφου χωρίς να πεταρίσει το μάτι τους. Ξέρουμε όμως ότι λένε ψέματα γιατί έχουμε άλλα στοιχεία που τους «δένουν».

Το 1983 ένας υπάλληλος της CIA, ο Έντουαρντ Λι, απολύθηκε γιατί σε ένα τεστ πολυγράφου παραδέχτηκε ότι είχε κάνει,παλαιότερα,  χρήση ναρκωτικών και μικροκλοπές. Η απόλυση δεν άρεσε στον Λι που αποφάσισε να «εκδικηθεί» το μηχάνημα πουλώντας μυστικά της υπηρεσίας στην Σοβιετική Ένωση.

Σύμφωνα με τα αρχεία της CIA τουλάχιστον 6 πράκτορες από το 1945 μέχρι σήμερα έπαιζαν και στο ταμπλό της Σοβιετικής Ένωσης παρά το γεγονός ότι είχαν περάσει με επιτυχία όλα τα τεστ του πολυγράφου.

Ο Νταγκ Ουίλιαμς, ένας  πρώην ντετέκτιβ της αστυνομίας της Οκλαχόμα στην υπηρεσία εσωτερικών υποθέσεων και υπεύθυνος του τμήματος «ανιχνευτή ψεύδους», διεξήγαγε χιλιάδες τεστ πολυγραφίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όμως, ο Ουίλιαμς άρχισε να αμφιβάλλει ότι ο λεγόμενος ανιχνευτής ψεύδους είναι αποτελεσματικός και μέχρι τη δεκαετία του ’80 είχε μετεξελιχθεί σε έναν από τους πιο φανατικούς εχθρούς και επικριτές του πολυγράφου. Ο Ουίλιαμς δείχνει στο βίντεο που ακολουθεί  πόσο απλό είναι τελικά να ξεγελάσει κάποιος τον ανιχνευτή ψεύδους. Η δράση του αυτή φυσικά μπήκε στο στόχαστρο των αρχών που του απήγγειλαν κατηγορίες.

Δείτε το βίντεο:

«Απορρίπτεται» αλλά χρησιμοποιείται και κοστίζει

Πάντως το 2003 η αμερικανική «Εθνική Ακαδημία Επιστημών» (NAS) κυκλοφόρησε μια εγκύκλιο σύμφωνα με την οποία οι συσκευές ανίχνευσης ψεύδους χαρακτηρίζονται μη επιστημονικώς ορθές και μη αξιόπιστες. «Μπορεί να έχουν μια χρησιμότητα αλλά τα αποτελέσματά τους απέχουν πολύ από την απόλυτη ακρίβεια.

Το 2018, το περιοδικό «Wired» ανέφερε ότι κάθε χρόνο στις ΗΠΑ διενεργούνται περίπου 2,5 εκατομμύρια τεστ με το σύστημα του πολύγραφου-ανιχνευτή ψεύδους με κόστος για τον αμερικανό φορολογούμενο πάνω από 700 εκατομμύρια δολάρια.

Το 2007, 19 πολιτείες της Αμερικής αποδέχονταν τη χρήση του πολύγραφου αλλά τα αποτελέσματά του τα άφηναν στη διακριτική ευχέρεια του δικαστή να τα αξιολογήσει ως αξιόπιστα ή όχι.

Ο πολύγραφος χρησιμοποιείται περισσότερο στην εξιχνίαση σεξουαλικών παραβάσεων αλλά τα αποτελέσματα του αμφισβητούνται έντονα από τη νομική κοινότητα των ΗΠΑ.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”:  Κι όμως η CIA «πάσαρε» τα LSD στους χίπηδες μέσω ενός απόρρητου προγράμματος, του ΜΚUltra. Τι σχέση έχει η “φωλιά του κούκου”