Αναστενάρηδες. Το έθιμο των προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, που απαγορεύτηκε από την Εκκλησία. Η πυροβασία και η έρευνα των γιατρών (φωτογραφίες)

“Όταν ο κάθε αναστενάρης κρατάει την εικόνα στα χέρια του, δακρύζει και κλαίει. Σαν να κρατάει ένα μωρό παιδί”.

Τα “Αναστενάρια” είναι ίσως το πιο αμφιλεγόμενο έθιμο της χώρας, αλλά και από τα πιο παλιά. Με ρίζες από το χωριό Κωστή της Ανατολικής Ρωμυλίας, το “έφεραν” οι Έλληνες με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1922. Tο έθιμο έχει ρίζες από τις θρησκευτικές πρακτικές της αρχαιότητας και τη λατρεία του Διόνυσου και γι αυτό η εκκλησία τα θεωρεί ειδωλολατρικό έθιμο.

“Τ’ Αναστενάρια είναι ή καταντούν σύμμαχοι των αντιχρίστων δυνάμεων, γιατί βοηθούνε τις δυνάμεις αυτές να καλλιεργούν την σύγχυσι μεταξύ των Χριστιανών, την σύγχυσιν στα θαύματα, που κάνει ο Θεός”, έγραφε πριν από πολλές δεκαετίες ο Μητροπολίτης Λαγκαδά Σπυρίδων.

Με τον ερχομό τους οι πρόσφυγες διανεμήθηκαν στο Λαγκαδά, την Κερκίνη Σερρών, τη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας. Μέρη που μέχρι σήμερα τηρούν πιστά το έθιμο. Καθιερώθηκε κάθε χρόνο για την καλή υγεία και παραγωγή των κατοίκων. Η πυροβασία γίνεται στις 21 Μαΐου. Την ημέρα που γιορτάζει η Εκκλησία τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη.

Ο κ. Κυριάκος Χρίτης,  είναι αρχιαναστενάρης τα τελευταία 12 χρόνια. Μίλησε στη “Μηχανή του Χρόνου” για το έθιμο, τις ρίζες και την δυσπιστία του κόσμου. Μίλησε ακόμα και για την έρευνα που πρώτος έκανε ο αρχίατρος Άγγελος Τανάγρας, που θεωρείται “πατέρας της παραψυχολογίας” στην Ελλάδα.

Η πυρκαγιά που ξεκίνησε το έθιμο

Η εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου και της Αγ. Ελένης στο Κωστή, είχε πάρει φωτιά. Ο κόσμος πανικοβλήθηκε. Επάνω στις εικόνες των αγίων υπήρχαν κουδουνάκια, γνωστά και ως “ποδιά”. Άρχισαν αν χτυπούν σαν τρελά. Οι πιστοί έτρεξαν μέσα στο ναό για να σώσουν τα εικονίσματα. Μάρτυρες του γεγονότος ανέφεραν ότι είχαν μείνει απείραχτα από τις φλόγες. Αυτό σύμφωνα με την παράδοση.

Πολλά έχουν γραφτεί για το πως ξεκίνησε το τελετουργικό, αλλά κανείς μέχρι σήμερα δεν γνωρίζει την πραγματική εκδοχή. Ο κ. Χρίτης ως αρχιαναστενάρης, δεν έχει περπατήσει ποτέ πάνω στα κάρβουνα. Διαδέχτηκε τον προηγούμενο με δισταγμό, όπως αποκαλύπτει. Ο προκάτοχος του ήταν αυτός που επέμεινε στο πρόσωπό του γιατί προερχόταν από οικογένεια αναστενάρηδων και έτσι θα συνεχιζόταν η παράδοση. “Πολλές φορές μου έρχεται η επιθυμία να μπω μέσα στη φωτιά, αλλά κάποια δύναμη με κρατάει. Αν δεν σου δώσει το σήμα ο Άγιος, μην μπεις μέσα, θα καείς “, λέει ο κ. Χρίτης.

Ανάμεσα στους αναστενάρηδες υπάρχει ιεραρχία. Κάποιοι από αυτούς φυλάσσουν στα σπίτια τους τις εικόνες, τα τάματα, τα μαντήλια και τα ιερά κειμήλια της τελετουργίας, τα οποία στην επόμενη τελετή θα συγκεντρωθούν στο κονάκι, το ιερό άντρο των αναστενάρηδων, όπου γίνεται η διαδικασία της έκστασης και ο χορός που κορυφώνεται με την πυροβασία.

Στην ιστορία των αναστενάρηδων δεν υπάρχουν εγκαυματίες; Ρωτήσαμε τον αρχιαναστενάρη και η απάντηση του ήταν άμεση: “Αυτό οφείλεται στην πίστη. Είναι ισχυρότερη και από το έγκαυμα”.

Η έρευνα του Άγγελου Τανάγρα 

Το 1940, ο αρχίατρος Άγγελος Τανάγρας, ψυχοφυσιολόγος και ιδρυτής της πρώτης εταιρείας ψυχικών ερευνών στην Ελλάδα, θέλησε να δει από κοντά όλο το τελετουργικό και να μελετήσει τους αναστενάρηδες. Μέχρι τότε το έθιμο γινόταν μακρυά από τα φώτα της δημοσιότητας καθώς η επίσημη εκκλησία δεν αναγνώριζε το τελετουργικό. Για πρώτη φορά ο Τανάγρας εξασφάλισε άδεια από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών και την Διοίκηση Χωροφυλακής, και το έθιμο πραγματοποιήθηκε σε ανοιχτό χώρο.

Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Ο Τανάγρας, συνέταξε μια επιστολή στην οποία τόνισε ότι οι άνθρωποι που το κάνουν αυτό, δεν έχουν κανένα οικονομικό όφελος. Παρακινούνται μόνο από την πίστη τους στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Το 1947, επισκέφτηκε ξανά τους αναστενάρηδες, μαζί με έναν δερματολόγο. Ο γιατρός, αφαίρεσε πέλμα, για να κάνει ιστολογική εξέταση. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Δεν βρήκε ίχνος εγκαύματος.

Το συμπέρασμά του ήταν ότι οι αναστενάρηδες διακατέχονται από βαθιά πίστη στο θρύλο και στον προστάτη-άγιο και ότι τη στιγμή της πυροβασίας φαίνεται να βρίσκονται σε έκσταση.

Το τελετουργικό

Όλα ξεκινούν με έναν χορό στο λεγόμενο “κονάκι”. Στη συνέχεια ανάβουν τα κάρβουνα “εν χορδαίς και οργάνοις” και παίρνουν τις εικόνες στα χέρια. Η φωτιά στήνεται με μεγάλα ξύλα τα οποία βγάζουν “γερό κάρβουνο”. Ακόμα και όταν το σκορπίζουν, η φλόγα εξακολουθεί να καίει σε πολλά σημεία.

Ο αρχιαναστενάρης παραδίδει στους πιστούς τις δυο εικόνες από την πατρίδα και σχηματίζουν ένα σταυρό στη φωτιά. Οι δύο παλαιότεροι ξεκινούν πρώτοι και ακολουθούν οι υπόλοιποι αναστενάρηδες. Μπαίνουν στο “χορό της φωτιάς” κρατώντας μαντήλια στα χέρια, τα “αμανέτια”. Επάνω έχουν διάφορες παραστάσεις. Χρυσά και ασημένια τάματα. Ένα παιδί, ένα χέρι, ένα πόδι. Κανένας αναστενάρης δεν μπαίνει στη φωτιά χωρίς το μαντήλι. Το φοράνε στο λαιμό, είτε το κρατούν στο χέρι. Έχει ιερό συμβολισμό.

Μέχρι να σβήσει η φωτιά και να μην υπάρχει σπίθα, οι αναστενάρηδες συνεχίζουν να περπατούν.

“Δεν ποδοπατούμε τις εικόνες, ούτε τις καθυβρίζουμε. Τις αγκαλιάζουμε και τις φιλάμε. Από τότε που γίνεται σε ανοιχτό χώρο και το βλέπει περισσότερος κόσμος, έχουν αλλάξει γνώμη. Ορισμένοι δεν πίστευαν. Μέχρι τότε έλεγαν ότι είναι απάτη. Ότι φοράνε αλοιφές. Ότι πίνουν. Μπες μεθυσμένος εκεί μέσα και θα γίνεις κάρβουνο”, υποστηρίζει ο κ. Χρίτης.

Φωτογραφίες των αναστενάρηδων από το προσωπικό αρχείο του κ. Χρίτη

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Θράκη. Η περιπετειώδης ιστορία της απελευθέρωσης από Τούρκους και Βούλγαρους. Η άγνωστη περίοδος του διασυμμαχικού κράτους με επίσημη γλώσσα τα Γαλλικά …