«Αμοραλιτέ»: Η γαλλική λέξη που προκάλεσε τον φιλολογικό καβγά του Ζ. Παπαντωνίου με τον Γρ. Ξενόπουλο. Όταν υπήρχαν πνευματικοί άνθρωποι που έπαιρναν θέση στα κοινά

Η σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας και η ενσωμάτωση ξενικών όρων αποτελούσε πάντοτε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των φιλολόγων και όχι μόνο.

Στο παρελθόν το γλωσσικό ζήτημα είχε γεννήσει σφοδρές πολιτικές αντιπαραθέσεις και σε κάποιες περιπτώσεις είχε γίνει αφορμή αιματηρών κοινωνικών εντάσεων, όπως συνέβη το 1901 με τη δημοσίευση των Ευαγγελίων στη δημοτική, τα γνωστά «Ευαγγελικά».

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1913, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου δημοσίευσε στα «Παναθήναια» ένα άρθρο για τον θάνατο του ποιητή Λορέντζου Μαβίλη στους Βαλκανικούς Πολέμους,  στο οποίο σημείωνε μεταξύ άλλων: «Οι άνθρωποι της ελληνικής φιλολογίας, πρόθυμοι συνήθως να εξυμνούν πάσαν αμοραλιτέ…».

Η τελευταία λέξη προκάλεσε έντονη αντίδραση από πολλούς λόγιους, οι οποίοι θεώρησαν ότι η καινοφανής λέξη δεν μπορούσε να μεταφραστεί μονολεκτικά και ερχόταν σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη περί της ηθικής ευθιξίας των Ελλήνων συγγραφέων και της αξίας των έργων τους. Έτσι ξεκινά μια συζήτηση περί του τι σημαίνει η  λέξη αμοραλιτέ και αν ειναι σωστό να χρησιμοποιείται στην ελληνική γλώσσα

Ο Ξενόπουλος εξαπολύει μύδρους στον Παπαντωνίου

Πρωτοπόρος ήταν ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ο οποίος έγραψε στο «Εμπρός»: «Αμοραλιτέ» αν δεν απατώμαι σημαίνει έλλειψη ηθικής, ανηθικότητα. Οι επιγενόμενοι λοιπόν θα πιστέψουν ότι κατά την εποχή του παμβαλκανικού πολέμου, οι άνθρωποι της ελληνικής φιλολογίας ήσαν τόσο ξένοι προς την κοινώς καλούμενη αρετή, τόσο ανήθικοι, ώστε εξυμνούσαν προθύμως και συνήθως πάσαν κακία και κακοήθεια, διαλάμπουσαν εις τον κύκλον των. Αλλά αυτό νομίζω είναι μια ανακρίβεια ή τουλάχιστον υπερβολή».

Στο πλευρό του Ξενόπουλου συντάχθηκαν αρκετοί όπως ο Χρήστος Ναρλέντης που είχε γράψει τα εξής: «Η «αμοραλιτέ» είναι αλήθεια ότι έχει εκδηλωθεί στην εποχή μας και προπάντων εκτός της φιλολογίας μας. Και ιδού τα δείγματά της: Για τα σκίτσα του Ζ. Παπαντωνίου έχει γίνει τόσος λόγος, όσος ούτε για τα έργα του Γκύζη = «αμοραλιτέ!». Τα σκίτσα αυτά έχουν τόση κακίαν ώστε να μπορεί να πη κανείς ότι στερούνται ηθικής = «αμοραλιτέ!». 

Το περιοδικό «Ελλάς» του Σπύρου Ποταμιάνου φιλοξένησε πολλές συνεντεύξεις λογίων που ζητούσαν τον εξοστρακισμό της νεόφερτης λέξης, όπως και η «Εστία» του Κύρου.

Υπέρ του Ζ. Παπαντωνίου τάχθηκε ο ποιητής Κώστας Ουράνης ο οποίος είπε: «Γίνεται σύγχυσις των λέξεων ιμοραλιτέ και αμοραλιτέ. Ιμοραλιτέ θα πη ανηθικότης. Αμοραλιτέ θα πη το να μην υπάρχη ηθική, χωρίς όμως να είναι και ανηθικότης. Επομένως ο θόρυβος δεν έχει κανένα λόγον. Ο κ. Παπαντωνίου δεν πειράζει κανέναν με όσα γράφει…».

Η λέξη που εισήγαγε ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου  στην ελληνική γλώσσα «πολιτογραφήθηκε» σαν τεχνικός όρος που συναντά κανείς σε πολλά κείμενα, κυρίως κριτικών τέχνης.

Σε κάθε περίπτωση, η φιλολογική διένεξη μεταξύ των κορυφαίων αυτών προσωπικοτήτων των ελληνικών γραμμάτων μαρτυρά το επίπεδο των πνευματικών ανθρώπων εκείνης της εποχής, αλλά και την τόλμη τους να εκφράζονται δημόσια και να πρωτοστατούν στη διαμόρφωση απόψεων και αντιλήψεων.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Γιατί ο Κωστής Παλαμάς απαξίωσε την ποίηση του Καβάφη, ενώ ο Ξενόπουλος τον υμνούσε…