“Alter ego”, “carpe diem”, “status quo”, “de facto”, “tabula rasa”. Τι σημαίνουν οι πιο διάσημες λατινικές φράσεις, που ορισμένες αποτελούν ορολογία σε διάφορους τομείς;

Alter ego

Μεταφράζεται ως «δεύτερος εαυτός» ή «το άλλο εγώ» και χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Ρωμαίο ρήτορα Κικέρωνα.

Στο έργο του, «De Amicitia», το οποίο έγραψε το 44 π.Χ., ο ρήτορας περιγράφει τη φιλία ως «το σημαντικότερο από όλα τα δώρα των Θεών» και ότι ο πραγματικός φίλος είναι το «alter ego» μας, δηλαδή ο άλλος μας εαυτός.

Status quo

Αρχικά το «status quo» δεν αποτελούσε από μόνο του ολοκληρωμένη έκφραση, αλλά ήταν μέρος της πρότασης «in statu quo res erant ante bellum», δηλαδή «η κατάσταση που ήταν τα πράγματα πριν από τον πόλεμο».

Η έκφραση χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά τον 14ο αιώνα σε ένα διπλωματικό κείμενο. Αργότερα, άρχισε να χρησιμοποιείται η πιο σύντομη μορφή του, «status quo ante bellum».

Σταδιακά, απέμεινε μόνο το «status quo», το οποίο έπαψε να χρησιμοποιείται για να περιγράψει προπολεμικές ή μεταπολεμικές καταστάσεις, αλλά για να περιγράψει την ισχύουσα κατάσταση.

De facto

Σημαίνει «από το γεγονός» και σήμερα χρησιμοποιείται για να αποδώσει την έννοια ότι κάτι ισχύει όχι νομικά αλλά στην πράξη. Δεν είναι γνωστό ποιος χρησιμοποίησε τη φράση για πρώτη φορά, αλλά πιστεύεται ότι εμφανίστηκε το 1601.

Πρόκειται όχι για ρωμαϊκά λατινικά, αλλά για «μεσαιωνικά».

Προέρχεται δηλαδή από κείμενα που έγραφαν οι ιερείς, οι επιστήμονες και οι λόγιοι, τα οποία ήταν στα λατινικά, καθώς αυτή ήταν η «επίσημη» γλώσσα της εποχής.

De jure

«Κατά τον νόμο». Χρησιμοποιείται συχνά σε αντίθεση με το «de facto», για να αποδώσει την έννοια ότι κάτι συγκεκριμένο ισχύει σύμφωνα με τον νόμο. Για παράδειγμα η Κύπρος είναι διχοτομημένη de facto αλλά σε καμία περίπτωση de jure.

Carpe diem

Σημαίνει «άδραξε τη μέρα» και προέρχεται από το έργο του Ρωμαίου ποιητή Οράτιου, τις «Ωδές».

Στο ποίημα του Οράτιου, η φράση είναι μέρος μιας μεγαλύτερης πρότασης: «carpe diem, quam minimum credula postero», που σημαίνει «άδραξε τη μέρα, μην εμπιστεύεσαι το αύριο (ή το μέλλον)».

Η έκφραση έγινε πολύ γνωστή στο ευρύ κοινό, όταν χρησιμοποιήθηκε το 1989, στην ταινία «Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών».

Ο Ρόμπιν Γουίλιαμς πρωταγωνιστεί ως ένας παθιασμένος καθηγητής λογοτεχνίας, που εμπνέει τους μαθητές του να «αδράξουν τη μέρα».

Έκτοτε η έκφραση έχει εμφανιστεί σε πλήθος τραγουδιών, όπως το «Carpe Diem» των Metallica και είναι ένα απ’ τα αγαπημένα «γνωμικά» παγκοσμίως.

Tabula rasa

«Tabula» στην Αρχαία Ρώμη ήταν η κέρινη πλάκα πάνω στην οποία έγραφαν.

Όταν ήθελαν να «σβήσουν» τα γραπτά τους, θέρμαιναν το κερί μέχρι να αρχίσει να λιώνει και τότε έτριβαν την επιφάνεια, λυαίνοντάς την.

«Tabula rasa» σημαίνει «άγραφος πίνακας» και χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν άνθρωπο με καθαρό μυαλό, που δεν έχει επηρεαστεί από τίποτα.

Ξεκίνησε ως όρος της φιλοσοφίας, για να αποδώσει τη θεωρία ότι ο άνθρωπος γεννιέται χωρίς γνώσεις για τον κόσμο, χωρίς προϋπάρχουσες αντιλήψεις και προκαταλήψεις.

Πρώτη φορά εμφανίστηκε στα λατινικά μετάφραση του έργου του Αριστοτέλη, «Περί Ψυχής» και αργότερα ήταν ένας απ’ τους βασικούς όρους του φιλοσόφου Τζον Λοκ.

Η θεωρία του «άγραφου πίνακα» ήταν συνδεδεμένη με το φιλοσοφικό ρεύμα του «εμπειρισμού», το οποίο υποστήριζε πως η ανθρώπινη γνώση αποκτιέται μέσα από εμπειρίες της ζωής και από τα στοιχεία που προσλαμβάνει ο άνθρωπος μέσω των αισθήσεων και των συναισθημάτων του.

Dum spiro spero

Σημαίνει «όσο αναπνέω, ελπίζω» και κατά απόδοση, “όσο ζω ελπίζω”. Εμφανίστηκε στο έργο του Αρχαίου Έλληνα συγγραφέα, Θεόκριτου, «Ειδύλλια», όπου έγραψε: «ἐλπίδες ἐν ζωοῖσιν, ἀνέλπιστοι δὲ θανόντες».

Ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων έγραψε επίσης: «dum anima est, spes esse dicitur», δηλαδή: «λέγεται πως όσο υπάρχει ψυχή, υπάρχει ελπίδα».

Τα γραπτά των δύο αρχαίων συγγραφέων παραφράστηκαν, με αποτέλεσμα τον 18ο αιώνα, το «dum spiro spero» να γίνει το μότο διάφορων περιοχών ανά τον κόσμο, από τη Σκωτία μέχρι την πολιτεία της Νότιας Καρολίνας.

Verba volant, scripta manent

«Τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν». Η φράση αποδίδεται στον Ρωμαίο συγκλητικό, Κάιο Τίτο, ο οποίος πιστεύεται ότι τη χρησιμοποίησε σε ομιλία του στη Σύγκλητο, για να τονίσει τη σημασία της επίσημης, γραπτής συμφωνίας.

A priori και a posteriori

«Εκ των προτέρων» και «εκ των υστέρων». Λατινικοί όροι που χρησιμοποίησε ο Γερμανός φιλόσοφος, Ιμμάνουελ Καντ, για να περιγράψει τα δύο διαφορετικά είδη «γνώσης».

Η a priori γνώση δεν εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες και παράγοντες και αναφέρεται σε τομείς όπως τα μαθηματικά ή η καθαρή λογική.

Η a posteriori γνώση είναι αυτή που αποκτάται εμπειρικά και επηρεάζεται από τις προσωπικές ιδιαιτερότητες κάθε ανθρώπου.

De profundis

«Εκ βαθέων». Φράση από τον Ψαλμό 129 της Παλαιάς Διαθήκης, που λέει: «Εκ βαθέων εκέκραξα σοι, Κύριε». Η φράση έγινε ευρέως γνωστή, όταν δόθηκε ως τίτλος στο γράμμα του Ιρλανδού ποιητή Όσκαρ Ουάιλντ προς τον εραστή του.

Ο Ουάιλντ βρισκόταν στη φυλακή καταδικασμένος για ομοφυλοφιλία και στην επιστολή, εξιστορούσε τη γνωριμία και τη σχέση με τον σύντροφό του.

Το γράμμα εκδόθηκε μετά τον θάνατο του Ουάιλντ από τον δημοσιογράφο Ρόμπερτ Ρος, ο οποίος είχε υπάρξει εραστής του ποιητή.

Ο Ρος ήταν αυτός που του έδωσε τον τίτλο «De Profundis».

Modus operandi Σημαίνει «τρόπος λειτουργίας» και χρησιμοποιείται κυρίως στον τομέα της εγκληματολογίας, για να περιγράψει τον τρόπο που έδρασε ένας συγκεκριμένος εγκληματίας.

Μodus vivendi

«Τρόπος ζωής». Χρησιμοποιείται συχνά σε πολιτικές και διπλωματικές συζητήσεις και σημαίνει ότι οι δύο αντίπαλες πλευρές έφτασαν σε συμβιβασμό ή σημαίνει ότι βρέθηκε το σημείο που η μια πλευρά ανέχεται την άλλη.

Διαβάστε ακόμα: Γιατί είπε ο Καίσαρας την περίφημη φράση: «Ήλθον, είδον, ενίκησα»;