Αλέξανδρος Καρατζώρτζεβιτς. Ίδρυσε το βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων στην Γιουγκοσλαβία, αλλά δολοφονήθηκε από φανατικούς Κροάτες και Βούλγαρους κομιτατζήδες

Tο κείμενο έστειλε ο αναγνώστης μας Παλάσκας Βαγγέλης

Ο Αλέξανδρος Καραγιώργης ήταν μέλος της διασημότερης βασιλικής δυναστείας σερβικής καταγωγής των Καρατζώρτζεβιτς και εκείνος που επισφράγισε την ίδρυση του βασιλείου Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων.

Για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις: Όταν κάποιος αναφέρεται σε βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, μιλά για το κράτος που ιδρύθηκε με το πέρας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται ουσιαστικά για το κράτος που συμπεριέλαβε στους κόλπους του τους νότιους Σλάβους της Αυστροουγγαρίας, η οποία με το πέρας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου διαλύθηκε, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, το Κόσοβο και το κομμάτι τη σερβικής Μακεδονίας (σημερινή FYROM). Μία απεικόνιση του βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων κατά την ίδρυση του είναι η εξής:

Όπως είναι φυσικό λόγω του νικητήριου χαρακτήρα της σερβικής εθνικής ιδέας, η ένωση των Σλάβων της Βαλκανικής διαφαινόταν ως σερβική υπόθεση.

Για τους Σέρβους η ένωση με τα υπόλοιπα «αδέλφια» τους έπρεπε να γίνει υπό το πρίσμα του μεγαλοσερβισμού και όχι του γιουγκοσλαβισμού. Αυτό σημαίνει την επικράτηση των Σέρβων μέσα στο βασίλειο, όπως και έγινε αρχικά.

Το «αντίπαλον δέος», δηλαδή οι νότιοι Σλάβοι (κυρίως οι Κροάτες) της Αυστροουγγαρίας, ήταν εκείνοι που πρότειναν  την οργάνωση του βασιλείου κατά  το δυαδικό πρότυπο της Αυστροουγγαρίας με δύο διαφορετικές συνταγματικές συνιστώσες (Διακήρυξη της Γενεύης).

Ο Αλέξανδρος Καραγιώργης ή Καρατζώρτζεβιτς και το Ριζοσπαστικό κόμμα θεώρησαν την Διακήρυξη της Γενεύης  ως υποχώρηση και αρνήθηκαν την ένωση, κατ’ αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης.

Το φλέγον ζήτημα των Κροατών ήταν η απειλή της αναθεωρητικής Ιταλίας και η επιθυμία επέκτασης της στην Αδριατική. Εάν Κροάτες και Σλοβένοι απέρριπταν τον συμβιβασμό με τους Σέρβους θα έχαναν κάθε ελπίδα για απόκτηση εδαφικής ακεραιότητας ελέω Ιταλίας. Αστειευόμενος θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει την κατάσταση του σημερινού «take it or leave it».

Αξίζει να σημειωθεί ότι η εδαφική επικράτεια που οραματίζονταν Κροατία και Σλοβενία ήταν αυτή που είχαν υποσχεθεί οι «Μεγάλες  Δυνάμεις» ως προίκα στην Ιταλία για την θετική συμβολή της κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η επίσημη ίδρυση του βασιλείου Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων πραγματοποιήθηκε τελικά στις 29 Δεκεμβρίου 1918 με καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας.

Για την Αγγλία και την Γαλλία η ίδρυση του κράτους θεωρήθηκε ως η δημιουργία ενός παράγοντα σταθερότητας ανάμεσα στον σοβιετικό και στον γερμανικό πόλο και ταυτόχρονα ως δικλείδα ασφαλείας στον βουλγαρικό και ουγγρικό αναθεωρητισμό. Πολλές φορές όμως οι ισορροπίες ήταν πολύ λεπτές.

Η πληθώρα εθνοτικών διαφορών (το ζήτημα της σερβικής Μακεδονίας, το αλβανικό ζήτημα και κυρίως το κροατικό) καθώς και η δράση τρομοκρατικών οργανώσεων τόσο στο εσωτερικό αλλά κυρίως στο εξωτερικό, συχνά αποτέλεσε εστία εντάσεων.

Σ’ ένα κρεσέντο πολιτικής και εθνοτικής αντιπαράθεσης και δεδομένου ότι κάθε πολιτικός σχηματισμός εξέφραζε μία διαφορετική εθνοτική μερίδα – πράγμα που γίνεται αντιληπτό και από τις ονομασίες των κομμάτων (π.χ Σλοβενικό Λαϊκό Κόμμα ή Κροατικό Αγροτικό Κόμμα) – ένας Μαυροβούνιος βουλευτής ανοίγει πυρ.

Ήταν 20 Ιουνίου 1928. Ο Πούνιτσα Ράτσιτς, όπως ήτανε το όνομα του, τραυμάτισε θανάσιμα τον ηγέτη του Αγροτικού Κροατικού Κόμματος Στέπαν Ράντιτς, που υπέκυψε στις 8 Αυγούστου 1928.

Οι σκηνές γουέστερν που εκτυλίχθηκαν στην βουλή, έπεισαν τον βασιλιά Αλέξανδρο Καραγιώργη ότι ο κοινοβουλευτισμός και η οργάνωση τον πολιτικών κομμάτων, σε εθνική βάση, είχαν χρεοκοπήσει. Στις 6 Ιανουαρίου 1928, με την συμβολή του στρατεύματος, ο βασιλιάς επέβαλλε δικτατορία.

Με διάταγμα του, στις 3 Οκτωβρίου 1929, η χώρα ονομάστηκε επίσημα Γιουγκοσλαβία και χωρίστηκε σε 9 διοικητικές περιφέρειες.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1931 το αναθεωρημένο σύνταγμα που εκδόθηκε χαρακτηρίστηκε από την ενίσχυση των εξουσιών του βασιλιά, όπως ήταν αναμενόμενο.

Οι πειθήνιες κυβερνήσεις, αλλά και το στράτευμα, στήριζαν τον βασιλιά. Οι διώξεις και οι φυλακίσεις πολιτικών ηγετών, από την άλλη, έριχναν λάδι στην φωτιά της σερβοκροατικής αντιπαράθεσης.

Οι ακραίες ενέργειες του Αλέξανδρου ευνόησαν την ανάπτυξη της αποσχιστικής οργάνωσης των «Ουστάσε», κίνημα ακροδεξιών Κροατών εθνικιστών που αποσκοπούσε στην ίδρυση ανεξάρτητου Κροατικού κράτους με βάση τα ιστορικά τους σύνορα: Δαλματία, Σλαβονία, κυρίως Κροατία, Βοσνία – Ερζεγοβίνη μέχρι τον Δρίνο.

Στο όραμα των Ουστάσε ή Ουστάσι ο Δρίνος θα αποτελούσε το φυσικό σύνορο μεταξύ του ανατολικού-ορθόδοξου στοιχείου και του δυτικού-καθολικού.

Η οργάνωση Ουστάσε είναι αυτή που θα αποτελούσε αργότερα, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον δορυφόρο της ναζιστικής Γερμανίας στην Γιουγκοσλαβία για ιδεολογικούς και όχι μόνο λόγους.

Η βασιλική δικτατορία του Καρατζώρτζεβιτς χαρακτηρίστηκε και από την υπογραφή του Βαλκανικού Συμφώνου, το 1934, στο οποίο συμμετείχαν η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία και η Τουρκία.

Η Βουλγαρία και η Αλβανία

Το σύμφωνο στη βάση του τασσόταν υπέρ της διατήρησης του βαλκανικού εδαφικού status quo. Στον αντίποδα η Βουλγαρία έθετε συνεχώς θέμα μειονοτήτων, εδαφικής εξόδου στο Αιγαίο και άρσης της απαγόρευσης επανεξοπλισμού της, υποβιβάζοντας το σύμφωνο και προτείνοντας την υπογραφή διμερών συμβάσεων.

Με τη στάση της αυτή συνέβαλε στην απομόνωση της από τις υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων. Παρά τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, που έφεραν σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη, το σύμφωνο έγινε αποδεκτό στην Ελλάδα.

Την περίοδο της διακυβέρνησης του Αλέξανδρου έγινε επίσης προσπάθεια προσέγγισης Γιουγκοσλαβίας και Βουλγαρίας. Η προσέγγιση αυτή επιτεύχθηκε μόνο μετά την εκδίωξη των Βούλγαρων κομιτατζήδων το 1934 από την κυβέρνηση του Κιμών Γκεοργκίεφ.

Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες απορρύθμιζαν την πολιτική της Γιουγκοσλαβίας για την αφομοίωση όλων των πληθυσμιακών ομάδων που κατοικούσαν στην σημερινή F.Y.R.O.M, με το πρόσχημα της ύπαρξης βουλγαρικών μειονοτήτων στην περιοχή.

Το εμπόδιο των κομιτατζήδων εξαλείφθηκε και για λίγο χρονικό διάστημα οι σχέσεις των δύο χωρών φάνηκαν να βελτιώνονται. Στην άλλη όψη του νομίσματος ο Αλέξανδρος Καραγιώργης είχε αμελήσει για καιρό το μείζον Κροατικό ζήτημα.

Η δολοφονία του βασιλιά

Ύστερα από διαπραγματεύσεις με τον βασιλιά Βόρι Γ’ της Βουλγαρίας, για περισσότερες διευκολύνσεις στην μεθόριο, που έλαβαν μέρος στη Σόφια, ο Αλέξανδρος Καραγιώργης επισκέφθηκε την Γαλλία.

Η αρχή της δεκαετίας του ‘30 επισκιαζόταν από την άνοδο του Χίτλερ και μια βαριά αίσθηση ανακατατάξεων. Στην επίσκεψη του στην Μασσαλία το 1934, για επαναπροσδιορισμό της γαλλο-γιουγκοσλαβικής συμμαχίας, γράφτηκε ο αιματηρός επίλογος.

Εκμεταλλευόμενος την κάλυψη του πλήθους ο δολοφόνος πλησίασε αρκετά κοντά για την μοιραία πράξη.

H δολοφονία ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας των Βούλγαρων κομιτατζήδων και της αποσχιστικής κροατικής οργάνωσης των Ουστάσε. O δολοφόνος αιχμαλωτίστηκε και το πλήθος τον λιντσάρισε. Η δολοφονία, όπως φαίνεται, έγινε κατόπιν επίνευσης της Ουγγαρίας και της Ιταλίας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Μουσολίνι ήτανε εκείνος που υπέθαλπτε τους Ουστάσε.

Δικτάτορας ή όχι , ικανός πολιτικός ή μη, το σίγουρο είναι ότι ο Αλέξανδρος Καραγιώργης άφησε το στίγμα του στον χάρτη της σύγχρονης βαλκανικής ιστορίας. Είναι σίγουρο ότι εάν είχε στραφεί στο εσωτερικό της χώρας του και προχωρούσε στην ομοσπονδοποίηση της Γιουγκοσλαβίας, με βάση την ισότιμη συνύπαρξη Κροατίας – Σερβίας, τα πράγματα θα είχανε πάρει διαφορετική τροπή.

Το αποτέλεσμα δεν δικαίωσε τον Αλέξανδρο Καραγιώργη, ο οποίος πλήρωσε την πολιτική που χάραξε με την ίδια του την ζωή.

Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να στέλνουν κείμενα μπορούν να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση: [email protected] Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται. Η ΜτΧ δεν ευθύνεται για τυχόν ανακρίβειες στα κείμενα των αναγνωστών.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Στάλιν, οι αρετές και το έργο του σοβιετικού ηγέτη σύμφωνα με τους υποστηρικτές του. Γιατί υπέγραψε συμφωνία με τους Γερμανούς και πώς συνέβαλε στον παγκόσμιο σοσιαλισμό (κείμενο αναγνώστη)