Ποιος είναι ο αεροπόρος με το περίβλεπτο μνημείο στο Α’ Νεκροταφείο. Η Ελλάδα εμφανίζεται να κρατά τον έλικα του αεροπλάνου

Στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, βρίσκεται ένας περίτεχνος ανδριάντας με τη μορφή του νεαρού αεροπόρου Αλέξανδρου Καραμανλάκη. Το εντυπωσιακό γλυπτό δεν βρίσκεται σε κάποιο τυχαίο σημείο του κοιμητηρίου, αλλά στην είσοδό του.

Εκεί βρίσκεται και ο λεγόμενος χώρος πολυτελείας, δηλαδή το πιο ακριβό τμήμα του νεκροταφείου, όπου έχουν ενταφιαστεί πρωθυπουργοί, Αρχιεπίσκοποι και άλλες επιφανείς προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας.

Την πρωτοβουλία για την ανέγερσή του πήρε η μητέρα του αδικοχαμένου αεροπόρου, Ευρυδίκη Καραμανλάκη. Την ιστορία του μνημείου περιγράφει στη “Μηχανή του Χρόνου” ο Δημήτρης Παυλόπουλος, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών:

“Πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα περίπτωση ταφικού μνημείου, για το ιδιότυπο μοτίβο που έχει. Η μητέρα του ζήτησε το ταφικό του μνημείο να φιλοτεχνηθεί από έναν Τηνιακό γλύπτη, τον Δημήτριο Περάκη, και το έργο δημιουργήθηκε το 1920. Βρίσκεται πολύ κοντά στον τάφο του Ανδρέα Παπανδρέου και στο πάνω μέρος φέρει τη μορφή του αεροπόρου Καραμανλάκη”.

Στο κάτω μέρος, απεικονίζεται η Ελλάδα, η οποία κρατάει συμβολικά τον έλικα του αεροπλάνου, αποδίδοντάς του τιμή για την απώλεια 

Στη βάση του μνημείου είναι χαραγμένη η ακόλουθη επιγραφή:

“Γεννηθείς εν Κωνσταντινουπόλει την 18 Ιανουαρίου 1888 και διανύων το από Φαλήρου εις Πάτρας διάστημα την 29 Αυγούστου 1912 έπεσε παρά το χωριόν Στόμιον και εις απόστασιν πεντακοσίων μέτρων από της ακτής.

Ο αεροπόρος Αλέξανδρος Καραμανλάκης έχων το ελληνικόν ρεκόρ ύψους 3100 μέτρων. Πρώτον θύμα της ελληνικής αεροπλοιίας, 193 του παγκοσμίου εναερίου αγώνος – Ευρυδίκη Καραμανλάκη“.

Τα πρώτα χρόνια ως δημοσιογράφος

Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, αλλά με καταγωγή από το Ρίο της Πάτρας, ο Αλέξανδρος Καραμανλάκης σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Από το 1908, όταν η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, άρχισε να ασχολείται με τη δημοσιογραφία.

Τον Ιανουάριο του 1911, εξέδωσε την εβδομαδιαία εφημερίδα “Ανεξάρτητος Αθηνών“. Κυκλοφόρησε 43 φύλλα και ανέστειλε την έκδοσή της σε λιγότερο από έναν χρόνο, τον Οκτώβριο του 1911.

“Τόσες φορές ώστε δεν ενθυμούμαι καλώς”

Μετά από μια σύντομη παραμονή στη Γερμανία, ο Καραμανλάκης πήγε στη Γαλλία. Γράφτηκε στην αεροπορική σχολή του Λουί Μπλεριό και, μετά από πέντε μήνες, απέκτησε δίπλωμα αεροπόρου.

Όταν ρωτήθηκε για το πόσες φορές είχε πέσει, απάντησε: “Τόσες φορές ώστε δεν ενθυμούμαι καλώς. Γνωρίζω μόνον ότι επλήρωσα εις αποζημιώσεις δια σπασίματα αεροπλάνων εις τον κ. Μπλεριώ 29 χιλιάδες φράγκα. Μόνον μίαν φοράν εκτύπησα σοβαρώς κατά την οποίαν έσπασε το πόδι μου”.

Στο ερώτημα αν είναι δύσκολη η σπουδή της αεροπλοΐας, αποκρίθηκε: “Σας βεβαιώ όχι. Αρκεί να έχη κανείς θάρρος και ψυχραιμίαν“.

Οι αποτυχημένες πτήσεις δεν τον πτοούσαν. Τον πείσμωναν

To Φεβρουάριο του 1912, o Καραμανλάκης επέστρεψε στην Ελλάδα, φέρνοντας μαζί του ιδιόκτητο αεροπλάνο τύπου Μπλεριό. Στις 26 Μαρτίου της ίδιας χρονιάς, επιχείρησε να πετάξει από το Ρίο στην Αθήνα.

Επρόκειτο για ένα εγχείρημα επικών διαστάσεων, δεδομένης και της πτητικής απειρίας του. Απογείωσε το αεροπλάνο του, αλλά αυτό σύντομα κατέπεσε. Δεν τραυματίστηκε, αλλά το αεροπλάνο υπέστη ζημιές.

“Το αεροπλάνον κατήρχετο μη υπακούον ακριβώς εις τον χειρισμόν της προσγειώσεως και κλίνον εκ του αποτόμου ρεύματος του αέρος προς τα δεξιά. Η προσγείωσις επήλθεν απότομος επί του ενός τροχού, η θραύσις του οποίου επιφέρει την θραύσιν των δύο πτερύγων, της έλικος και του πλαισίου της προσγειώσεως“, ανέφερε, μεταξύ άλλων, ο Καραμανλάκης.

Η απογοήτευσή του για την αποτυχία του μπροστά στα μάτια των συμπατριωτών του ήταν μεγάλη. Όμως, το πείσμα και η επιμονή του ήταν ακόμη μεγαλύτερα. Ο Τύπος της εποχής έγραφε:

“Η επιθυμία του να αποκαταστήση το τρωθέν γόητρό του ήταν ακατανίκητη“

Τον Απρίλιο του 1912, αποπειράθηκε να πετάξει άλλες τρεις φορές: στις 9, 23 και 30 του μήνα. Την πρώτη φορά, δεν κατάφερε να απογειωθεί. Τη δεύτερη, απογειώθηκε από το Ρίο και πέταξε για λίγο πάνω από την Πάτρα.

Την τρίτη, προσπάθησε να απογειωθεί από την Εγλυκάδα της Πάτρας, αλλά έπεσε και τραυματίστηκε.

Η μεταφορά στην Αττική και το ρεκόρ

Ο Καραμανλάκης συνέχισε τις πτήσεις στα εδάφη της Αττικής, πετυχαίνοντας δύο αξιοσημείωτα επιτεύγματα. Στις 17 Ιουλίου 1912, πέταξε σε ύψος 2.200 μέτρων και, στις 19 Αυγούστου, σημείωσε ρεκόρ, φτάνοντας στα 3.100 μέτρα.

“Για την εποχή εκείνη και για το αεροπλάνο που είχε, ήταν πάρα πολύ μεγάλο ρεκόρ, ήταν κάτι ακατόρθωτο . Ήταν περίπου στα 10.000 πόδια, όπως τα μετράμε σήμερα, δηλαδή λίγο ψηλότερα από τον Όλυμπο“, ανέφερε στη “ΜτΧ” ο Σμήναρχος, Ιωάννης Καρακώστας, στο πλαίσιο της έρευνας για τη “γέννηση” της πολεμικής αεροπορίας στην Ελλάδα.

Η προειδοποίηση του Καμπέρου και ο κακός οιωνός πριν τη μοιραία πτήση

Στις 29 Αυγούστου 1912, ο Καραμανλάκης αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα: να πετάξει από την Αθήνα στην Πάτρα.

“Επειδή καταγόταν από την Πάτρα, αποφάσισε να πάρει το αεροπλάνο και να πετάξει προς τη γενέτειρα του για να εντυπωσιάσει τον κόσμο. Μάλιστα, λέγεται ότι έκανε μία συζήτηση με τον Καμπέρο, ο οποίος του είπε ότι δεν είναι ευνοϊκοί οι άνεμοι για να πετάξει.

“Καλύτερα να το αφήσεις”, του είπε, αλλά ο Καραμανλάκης, ριψοκίνδυνος όπως όλοι οι αεροπόροι της εποχής, είπε: “Όχι, εγώ θα πετάξω”“, είπε στη “ΜτΧ” η Αντιγόνη Καμπέρου, βιογράφος και ανιψιά του Δημήτριου Καμπέρου, που έμεινε στην ιστορία ως ο “Τρελοκαμπέρος“.

Πριν η πτήση ξεκινήσει, ένας τροχός του Μπλεριό υπέστη βλάβη και ο Καραμανλάκης τον αντικατέστησε με έναν άλλον. Ένας από τους φίλους του του είπε: “Κακός οιωνός, Αλέκο, τι λες;“. Ο Καραμανλάκης γέλασε και απάντησε: “Δεν βαριέσαι“.

Ξεκίνησε από το Παλαιό Φάληρο στις έξι το πρωί. Ωστόσο, δύο ώρες αργότερα, η μηχανή του αεροπλάνου παρουσίασε βλάβη. “Μια ισχυρή καταιγίδα, με ισχυρούς ανέμους και θαλασσοταραχή τον ανάγκασαν να κάνει προσθαλάσσωση ανάμεσα στα χωριά Λυγιά και Στόμιο, περίπου 200 μέτρα από την ακτή“, είπε στη “ΜτΧ” ο κ. Καρακώστας.

Στην προσπάθειά του να εγκαταλείψει το βυθιζόμενο αεροπλάνο του, ο Καραμανλάκης χτύπησε το κεφάλι του σε ένα σιδερένιο έλασμα και του ήρθε σκοτοδίνη. Προσπάθησε να απεμπλακεί από τα σχοινιά και τα σύρματα του αεροσκάφους.

Όμως, δεν τα κατάφερε. “Κατέβαλεν απεγνωσμένας προσπάθειας όπως απαλλαγή του βάρους του αεροπλάνου, αλλ’ ουδέν ηδυνήθη και μετ’ ολίγον εχάθη πλέον εις τα βάθη των υδάτων“, έγραψαν οι εφημερίδες.

“Παρόλο που ήταν ένας πολύ καλός αθλητής, δεν πρόλαβε να βγει από το αεροπλάνο του“, ανέφερε στη “ΜτΧ” ο ιστορικός Κωνσταντίνος Λαγός. Λίγη ώρα αργότερα, ένας ψαράς που έσπευσε στο σημείο ανέσυρε από τη θάλασσα τη σορό του Καραμανλάκη.

Η απώλειά του συγκλόνισε το πανελλήνιο

Ο θάνατος του Καραμανλάκη “βύθισε” τους οικείους του στη θλίψη και συγκλόνισε την Ελλάδα. Η σύζυγός του ήταν τόσο συντετριμμένη που αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει “δια φιάλης οξέος“, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα.

Στις 30 Αυγούστου 1912, έγινε η κηδεία του στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση στην Αθήνα, παρουσία του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, μελών του Υπουργικού Συμβουλίου και πλήθους κόσμου.

Οι χωροφύλακες προσπαθούσαν μάταια να διατηρήσουν την τάξη, καθώς όλο και περισσότεροι προσέρχονταν για να πουν το “ύστατο χαίρε” στον Καραμανλάκη.

Ο “Ίκαρος της Αχαΐας”

Ο Καραμανλάκης έμεινε στην ιστορία ως ο πρώτος νεκρός Έλληνας αεροπόρος και ο δεύτερος Έλληνας ιδιώτης αεροπόρος που πέταξε με ιδιόκτητο αεροπλάνο στην Ελλάδα, μετά τον Εμμανουήλ Αργυρόπουλο.

Το άδοξο τέλος του παρομοιάστηκε με το τέλος του ήρωα της μυθολογίας, Ίκαρου. “Πήρε το προσωνύμιο νέος Ίκαρος, γιατί, όπως ο αρχαίος Ίκαρος, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε“, είπε στη “ΜτΧ” ο ιστορικός Κωνσταντίνος Λαγός.

Ο Τύπος αποθέωσε τον τολμηρό και πεισματάρη αεροπόρο με φράσεις όπως:

“Η ψυχή του Έθνους διαβλέπει εις την θυσίαν ταύτην την νίκην του ηττηθέντος, αλλά και την νίκην της ιδέας της αεροπλοΐας”

“Ο ήρως και το θύμα της εκστρατείας του πνεύματος προς κατάκτησιν του αέρος και του διαστήματος“

“Η αρχαία Ελλάς έδωσε τον Ίκαρο θυσία της αεροπορικής ιδέας, η νεωτέρα Ελλάς δίδει τον Καραμανλάκη“

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Αρχείο “Μηχανής του Χρόνου”