Ακρωτηριασμένοι, σκελετωμένοι, κουρελιασμένοι. Η επιστροφή των ελλήνων αιχμαλώτων από τη Μικρασία. Σκληρές εικόνες

Τον Απρίλιο του 1923 έφτασαν στον Πειραιά οι πρώτοι 10.000 Έλληνες αιχμάλωτοι της Μικρασίας. Οι εικόνες ήταν σοκαριστικές.

Ό,τι απέμεινε από το άλλοτε ένδοξο ελληνικό στράτευμα, ήταν «κινούμενοι σκελετοί, ανθρώπινα φαντάσματα», σύμφωνα με τον τύπο της εποχής. Η εικόνα τους στοίχειωσε την ελληνική κοινωνία και έκανε τους συγγενείς να καταρρεύσουν.

Την αγωνία και τη χαρά της επιστροφής , διαδέχτηκαν τα δάκρυα και η απόγνωση. Συγγενείς και πολίτες που συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι για να τους υποδεχτούν, λύγισαν από το θέαμα.

Από τους περίπου 56.000 αιχμάλωτους ή αγνοούμενους στρατιώτες, επέστρεψαν μέσα σε διάστημα πέντε χρόνων περίπου 17.000. Το νούμερο είναι ενδεικτικό του αποδεκατισμού που υπέστη το ελληνικό στράτευμα μετά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου και την παράδοση του Α και Β Σώματος Στρατού.

Όσοι στρατιώτες κατάφεραν να επιβιώσουν από τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στα τούρκικα στρατόπεδα αιχμαλώτων, ανταλλάχτηκαν με Τούρκους αιχμαλώτους που βρίσκονταν στην Ελλάδα. Η διαφορά ήταν ότι αυτοί ήταν αρτιμελείς, ενώ οι Έλληνες κουρελιασμένοι και ανάπηροι.

Εικόνες σοκ

Ακρωτηριασμένοι, ντυμένοι με κουρέλια, χωρίς παπούτσια, αποστεωμένοι, κυριολεκτικά σέρνονταν από τις κακουχίες. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εποχής, το 9% ήταν ανάπηροι, περίπου το 40% ασθενείς, εκ των οποίων περίπου 2000 χαρακτηρίστηκαν βαριά και νοσηλεύτηκαν.

Έπασχαν κυρίως από εντερίτιδα, σκορβούτο και γάγγραινα, που συχνά οδηγούσε σε ακρωτηριασμό. Οι μαρτυρίες των επιζώντων ήταν ανατριχιαστικές. Ενδεικτικό είναι ότι οι ασθενείς του στρατοπέδου στο Ουσάκ δεν είχαν καμία τύχη. Χαρακτηριστικά αναφέρουν ότι από τον θάλαμο των διαρροϊκών, κατάφερε να επιζήσει μόνο ένας.

Χιλιάδες πρώην αιχμάλωτοι της Μικρασίας, έπασχαν από ψυχικά νοσήματα, καθώς δεν μπόρεσαν να αντέξουν τις εξοντωτικές συνθήκες αιχμαλωσίας. Κατέρρευσαν ψυχολογικά και υπάρχουν αρκετές καταγραφές στρατιωτών που χρειάστηκαν νοσηλεία στο Δρομοκαΐτειο.

Το δράμα των συγγενών

Από τη άλλη πλευρά, υπήρχε το δράμα των συγγενών που ζητούσαν πληροφορίες για όσους δεν επέστρεψαν. Ήταν τόση η αγωνία τους, που δεν περίμεναν καν να αποβιβαστούν οι στρατιώτες.

Νοίκιαζαν βάρκες και πήγαιναν δίπλα στα καράβια για να τους ρωτήσουν για τα δικά τους πρόσωπα. Σύμφωνα με τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες, όταν μάθαιναν ότι ο άνθρωπός τους δεν ζει, οι γυναίκες λιποθυμούσαν.

Ταυτόχρονα, πολλοί συγγενείς συγκεντρώνονταν στα ανάκτορα, (σημερινή βουλή) όπου βρίσκονταν τα γραφεία αιχμαλώτων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, ώστε να ψάξουν τις λίστες των αιχμαλώτων. Αν το όνομα του ανθρώπου τους έλειπε σήμαινε ότι πιθανότατα είχε πεθάνει.

Ταυτόχρονα οι εφημερίδες της εποχής, δημοσίευαν ανεπίσημες λίστες με ονόματα ανάλογα με το τάγμα,  ή το Σύνταγμα, από πληροφορίες που έδιναν οι επιζώντες.

Τα αίτια της εγκατάλειψης

Η Ελλάδα, αμέσως μετά την απελευθέρωση των πρώτων ελλήνων αιχμαλώτων και αντιμετωπίζοντας την άθλια κατάστασή τους, συγκρότησε μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, μία διεθνή επιτροπή για να αποτυπώσει τις τούρκικες βιαιότητες.

Κάλεσε τις ξένες διπλωματικές αποστολές να επισκεφτούν το λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου προκειμένου να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι την κατάσταση των  στρατιωτών. Επίσης συγκρότησε και μία “επιτροπή τύπου” η οποία μέσω φιλμ και φωτογραφιών κατέγραψε την τραγική εικόνα των επιζώντων. Τα ντοκουμέντα αυτά αποτέλεσαν αδιάψευστο μάρτυρα των όσων πέρασαν οι έλληνες αιχμάλωτοι και σε τι κατάσταση επέστρεψαν, στην Ελλάδα.

Ο απολογισμός ήταν τρομερός. Από περίπου 55 χιλιάδες, γύρισαν περίπου 15 ως 18 χιλιάδες. Οι υπόλοιποι πέθαναν ή παρέμειναν αγνοούμενοι

Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι το νούμερο είναι μικρότερο, περίπου στις 35 χιλιάδες. Ωστόσο παραμένει τεράστιο και συγχρόνως αποτελεί διαχρονική ντροπή για το ελληνικό κράτος ότι δεν έγινε σοβαρή προσπάθεια εντοπισμού και επαναπατρισμού ακόμη και των οστών.

Η κατάσταση βέβαια στην Ελλάδα ήταν δραματική. Η χώρα ήταν διαλυμένη και φτωχή. Περίπου ενάμιση εκατομμύριο πρόσφυγες έπρεπε να αποκατασταθούν και να σωθούν από τις αρρώστιες και την πείνα.

Οι ντόπιοι άρχισαν να τους ανταγωνίζονται γιατί έριχναν τα μεροκάματα και η επαναστατική Κυβέρνηση προσπαθούσε να πάρει όσα περισσότερα μπορούσε από τη συνθήκη της Λωζάνης.

Οι σύμμαχοι στην Ευρώπη είχαν τις δικές τους προτεραιότητες και η Τουρκία με την αλαζονεία του νικητή και την ανοργανωσιά της δημόσιας διοίκησης δεν συνεργαζόταν.

Οι αιχμάλωτοι της Μικρασίας, είχαν όλες τις συγκυρίες σε βάρος τους. Όσοι επέστρεψαν αντιμετώπισαν τρομερά προβλήματα με το λεγόμενο, μετατραυματικό σοκ του πολέμου και της αιχμαλωσίας. Μια σκληρή ψυχική δοκιμασία που τους τυραννούσε . Κι όμως κάποιοι από αυτούς, ειδικά οι αξιωματικοί, συνήλθαν και υπηρέτησαν στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στην πρώτη γραμμή άμυνας στα βουνά της Ηπείρου.

Το άρθρο αποτελεί κομμάτι της ιστορικής έρευνας που παρουσίασε η Μηχανή του Χρόνου στο Cosmote History. Η εκπομπή προβάλλεται σε επανάληψη την Κυριακή, 24 Μαρτίου 2024, στις 5 το απόγευμα.

Διαβάστε ακόμα: “Γκολ στα χαρακώματα”. Όταν οι Έλληνες στρατιώτες έπαιζαν ποδόσφαιρο στο Αφιόν Καραχισάρ της Μ. Ασίας