Ακαδημία Πλάτωνος. Εκεί όπου περπάτησαν ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και η Ωραία Ελένη. Οι αντιδράσεις για το σχέδιο ανάπλασης (drone)

Στην περιοχή του Κολωνού, ανάμεσα στη Λεωφόρο Λένορμαν και τη Λεωφόρο Αθηνών, βρίσκεται ένα πάρκο με μεγάλη ιστορική, πολιτιστική και περιβαλλοντική σημασία: η Ακαδημία Πλάτωνος.

Σε αυτό το μέρος ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος ίδρυσε την περίφημη σχολή του και συγκεντρώνονταν οι μαθητές του. Ο πιο γνωστός απ’ όλους ήταν ο Αριστοτέλης, ο οποίος αργότερα ακολούθησε άλλη φιλοσοφική πορεία και έγινε δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ακαδημία Πλάτωνος, μία περιοχή που αναζητά την αναβάθμιση

Από την αρχαιότητα, η βλάστηση στην περιοχή ήταν πλούσια λόγω του ποταµού Κηφισού και της γεωγραφικής θέσης της στο λεκανοπέδιο. Έχει χαµηλό υψόµετρο και ρεύµατα αέρα.

Σήμερα, η περιοχή θεωρείται υποβαθμισμένη λόγω της υποβάθμισης του Κηφισού και της ρύπανσης από τον συγκοινωνιακό φόρτο των λεωφόρων που την περικλείουν.

Παρ’ όλ’ αυτά, εξακολουθεί να είναι ο μοναδικός μεγάλος δημόσιος χώρος πρασίνου που διαθέτει η περιοχή του Κολωνού. Ο επισκέπτης αντικρίζει ένα άλσος με διάσπαρτες αρχαιότητες.

Εκατοντάδες χιλιάδες από αυτές βρίσκονται στοιχισμένες στον εξωτερικό χώρο ή είναι κλεισμένες σε αποθήκες. Ένα μεγάλο μέρος παραμένει άγνωστο, θαμμένο κάτω από το χώμα.

Το ζήτημα της ανάδειξης της περιοχής απασχολεί αρκετά χρόνια την τοπική κοινωνία, η οποία έχει εκφράσει πολλές φορές την εναντίωσή της σε σχέδια που κατά καιρούς έχουν εκφραστεί και, όπως υποστηρίζουν, εξυπηρετούν τις επιδιώξεις των πολυεθνικών εταιρειών (π.χ. κατασκευή mall).

Το 2021-22, υπογράφτηκε προγραμματική σύμβαση συνολικού προϋπολογισμού 3,8 εκατ. ευρώ μεταξύ του Δήμου Αθηναίων, του Yπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Αττικής και της εταιρείας Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ. Σύμφωνα με τη σύμβαση, οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο έχουν χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης το 2025.

Αναμένεται να κοπούν εκατοντάδες δέντρα, όπως ελιές και κυπαρίσσια, και να καταργηθούν μονοπάτια του άλσους, με σκοπό την ενοποίηση των αρχαιολογικών σκαμμάτων και την ανέγερση ενός μεγάλου μουσείου εντός του πάρκου, το οποίο θα αφορά την πόλη των Αθηνών.

Το σχέδιο ανάπλασης έχει “συναντήσει” αντιδράσεις από πλευράς κατοίκων, που ζητούν βιώσιμη αναβάθμιση, μεγαλύτερη ασφάλεια και μέτρα συντήρησης, ενώ, συγχρόνως, έχει προκαλέσει τον προβληματισμό αρκετών αρχαιολόγων, πολεοδόμων και περιβαλλοντολόγων, οι οποίοι τονίζουν την ανάγκη προστασίας τόσο των αρχαίων όσο και του πρασίνου.

Εντωμεταξύ, στη συμβολή των οδών Μοναστηρίου και Κρέοντος 1, διπλά ακριβώς στον αρχαιολογικό χώρο, λειτουργεί από το 2015 το Ψηφιακό Μουσείο της Ακαδημίας Πλάτωνος, το οποίο φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή με τη ζωή και το έργο του Πλάτωνα.

Δείτε την Ακαδημία Πλάτωνος μέσα από τα εντυπωσιακά εναέρια πλάνα του συνεργάτη μας, Michael Miller:

Η σχέση της περιοχής με την Ωραία Ελένη

Η Ακαδηµία Πλάτωνος βρίσκεται στα δυτικά του κέντρου της Αθήνας και αποτελεί τη βόρεια απόληξη του Ελαιώνα. Ίχνη κατοίκησής της υπάρχουν από την προϊστορική έως την αρχαϊκή εποχή. Στην Ακαδημία κατέληγε ένας από τους δρόμους που ξεκινούσαν από το Δίπυλο, την κύρια πύλη της αρχαίας Αθήνας.

Τον 6ο αιώνα π.Χ. ιδρύθηκε εκεί ένα από τα τρία Γυμνάσια της αρχαίας Αθήνας και δημιουργήθηκε ιερό άλσος οριζόμενο από περίβολο. Φιλοξενούσε πολλά ιερά και βωμούς, όπως του Ακαδήμου, του Έρωτα, του Διός Καταιβάτου, του Προμηθέα και του Ηφαίστου.

Ο Πλάτωνας ίδρυσε τη φιλοσοφική του σχολή γύρω στο 387 π.Χ., μετά το πρώτο του ταξίδι στη Σικελία. Ονομάστηκε Ακαδήμεια, προς τιμήν του προστάτη ήρωα, Ακάδημου ή Εκάδημου.

Η περιοχή συνδέεται και με τον μυθικό ήρωα, Θησέα, ο οποίος, μαζί με τον φίλο του Πειρίθοο, έκλεψε την 12χρονη Ωραία Ελένη, την έφερε και την έκρυψε στην περιοχή αυτή. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ακάδημος λυπήθηκε την Ελένη και αποκάλυψε την κρύπτη της, ώστε να διασωθεί και να φυγαδευτεί από τα αδέλφια της, τους Διόσκουρους.

Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο το 413 π.Χ., κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, οι Σπαρτιάτες σεβάστηκαν την Ακαδήμεια. Καταστροφές υπέστη τα μεταγενέστερα χρόνια: το 202 π.Χ. από τον Μακεδόνα βασιλιά, Φίλιππο Ε’ και το 86 π.Χ. από τον Ρωμαίο στρατιωτικό, Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα.

Οι μαθητές του Πλάτωνα

Το ερώτημα “γιατί ο Πλάτωνας επέλεξε τη συγκεκριμένη τοποθεσία για τη σχολή του;” έχει απασχολήσει πολλά χρόνια τους μελετητές. Αν και δεν έχει προκύψει οριστική απάντηση, το πιθανότερο είναι να σχετίζεται με τις πεποιθήσεις του Πλάτωνα για τον τρόπο, με τον οποίο το φυσικό περιβάλλον επιδρά στην ανθρώπινη ψυχή και σκέψη και την πολιτειακή οργάνωση.

Τα μαθήματα της Ακαδημίας πρέπει να ήταν παρόμοια με αυτά που ο Πλάτωνας ορίζει στην “Πολιτεία” ως ιδανική παιδεία των φυλάκων, δηλαδή της ανώτερης τάξης που ασκεί την εξουσία. Μεγάλη σημασία είχαν τα μαθηματικά, τα οποία θεωρούνταν ως απαραίτητη προετοιμασία για τη διδασκαλία της διαλεκτικής.

Σύμφωνα, μάλιστα, με μια αρχαία παράδοση, στο υπέρθυρο της Ακαδημίας συναντούσε κανείς την επιγραφή “ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω“.

Μαθητές του Πλάτωνα ήταν, μεταξύ άλλων, ο Αριστοτέλης, ο ανιψιός και διάδοχός του, Σπεύσιππος, ο Ξενοκράτης, ο Φίλιππος από τον Οπούντα και άλλοι σημαντικοί φιλόσοφοι της Ελληνιστικής Περιόδου.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα γνώρισε μεγάλη ακμή και έκλεισε οριστικά το 529 μ.Χ., όταν με διάταγμα του Βυζαντινού αυτοκράτορα, Ιουστινιανού Α’ έκλεισαν όλα τα εκπαιδευτικά κέντρα της Αθήνας. Σύμφωνα με μερικούς μελετητές, η σχολή βρισκόταν ήδη σε παρακμή, όταν την έκλεισε ο Ιουστινιανός

Οι ανασκαφές και τα ευρήματα

Οι ανασκαφές στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος άρχισαν το 1929, με πρωτοβουλία του Αιγυπτιώτη αρχιτέκτονα και θαυμαστή του Πλάτωνα, Παναγιώτη Αριστόφρωνος. Ανέσκαψε μία τεράστια για την εποχή έκταση με δικά του έξοδα, κάνοντας εκτεταμένες απαλλοτριώσεις και έχοντας για αρωγούς μία ομάδα αρχαιολόγων και λογίων, η οποία συγκροτήθηκε με τη βοήθεια της Ακαδημίας Αθηνών.

Οι ανασκαφές του Αριστόφρωνος συνεχίστηκαν έως το 1940 και ξανάρχισαν το 1955 από τον Φοίβο Σταυρόπουλλο, με δαπάνη της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Έκτοτε καμία άλλη συστηματική ανασκαφή δεν έγινε, με αποτέλεσμα το χώμα να καλύψει τα ευρήματα και πολλά από όσα είχαν ανακαλυφθεί, να μην είναι πλέον ορατά.

Τη δεκαετία του ’30, “ήρθαν” στο φως σημαντικά μνημεία, όπως η “Ιερά Οικία“, η οποία ανάγεται στη Γεωμετρική Εποχή (12ος – 8ος αιώνας π.Χ.) και το Γυμνάσιο. Στο τελευταίο, διατηρούνται ορατά ορισμένα τμήματα της μεγάλης ορθογώνιας αυλής της Παλαίστρας, ενώ βόρειά της μία δεξαμενή εξυπηρετούσε το λουτρό των αθλητών.

Γύρω από την Ιερά Οικία βρέθηκαν παιδικοί τάφοι της Γεωμετρικής Περιόδου, καθώς επίσης και φρέατα για την άντληση νερού.

Σε μικρή απόσταση βόρεια του κτηρίου της Παλαίστρας βρίσκεται το “Περιστύλιο” ή Περίστυλο κτήριο, ένα τετράγωνο κτίσμα που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα.

Το 1966, κατά τη διάνοιξη ενός χαντακιού ύδρευσης, σε μικρή σχετικώς απόσταση από το “Περιστύλιο”, ήρθε στην επιφάνεια το πιο ατράνταχτο τεκμήριο για την τοπογραφία της αρχαίας Ακαδήμειας: μια λίθινη ορθογώνια στήλη που φέρει την επιγραφή “ΟΡΟΣ ΤΕΣ ΗΕΚΑΔΕΜΕΙΑΣ“.

Με πληροφορίες από: Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών (Υπουργείο Πολιτισμού)

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Michael Miller