Άγνωστες ιστορίες για τα νησιά των Κυκλάδων. Η Νάξος, η Σύρος και η Μύκονος, όπως δεν τις έχετε γνωρίσει

Tο ταξίδι στις Κυκλάδες είναι μια κορυφαία εμπειρία για τον ταξιδιώτη.

Οι παραλίες, τα κρυστάλλινα νερά, το λευκό και το μπλε των οικισμών αιχμαλωτίζουν τους επισκέπτες. Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτά.

Πολλά νησιά έχουν άγνωστες ιστορίες και γεγονότα που διαμόρφωσαν τον πολιτισμό και τους ντόπιους. Ιστορίες που έχουν σημαδέψει το dna των κατοίκων και αξίζει να τις γνωρίσετε.

Έτσι θα δείτε τα νησιά με νέα ματιά, πιο ολοκληρωμένη, γιατί δεν είναι μόνο τα γραφικά τοπία, αλλά και οι ανθρώπινες ιστορίες που διαμορφώνουν έναν τόπο.

Η Νάξος και το Δουκάτο του Αιγαίου

Η Νάξος έχει ένα ένδοξο μεσαιωνικό παρελθόν. Το 1207 ο ευγενής Ενετός Μάρκο Σανούδο, αποβιβάστηκε στο νησί με 8 γαλέρες για να εγκαθιδρύσει τη φράγκικη κυριαρχία στο Αιγαίο.

Ήταν στρατιωτικός και είχε λάβει μέρος στη Δ’  Σταυροφορία, που οδήγησε στην πρώτη Άλωση της Πόλης από τους λατίνους και στο μοίρασμα του Βυζαντίου στους τυχοδιώκτες που ηγήθηκαν της εκστρατείας.

Οι άντρες του ήταν μισθοφόροι κι όταν συνάντησαν αντίσταση, ήταν έτοιμοι να εγκαταλείψουν. Ο Σανούδο το αντιλήφθηκε και έκανε το εξής: έκαψε τα πλοία ώστε να μην υπάρχει τρόπος διαφυγής από τη Νάξο.

Τελικά μετά από περίπου πέντε εβδομάδες κατέλαβε  το μοναδικό νησί των κυκλάδων, που αντιστάθηκε.

Νωρίτερα ο Λατίνος κατακτητής,  είχε κυριαρχήσει στη Σαντορίνη, τη Σύρο, τη Μήλο, στην Πάρο και την Αντίπαρο, στην Αμοργό, τη Σίφνο, την Κίμωλο, την Ίο, τη Φολέγανδρο και τη Σίκινο. Ο Σανούδο εκμεταλλεύτηκε την ασάφεια σχετικά με τις Κυκλάδες, κατά τη διανομή των Βυζαντινών κτήσεων μετά τη λήξη της Δ’  Σταυροφορίας.

Μετά την ίδρυση του Δουκάτου, αγνόησε την Βενετική εξουσία και αναγνώρισε ως επικυρίαρχό του τον Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

Έτσι ίδρυσε το Δουκάτο του Αιγαίου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους και επέλεξε για διοικητική του έδρα τη Νάξο. Γι’ αυτό αποφάσισε να χτίσει στο νησί ένα κάστρο το οποίο ολοκληρώθηκε την ίδια χρονιά. Κατασκευάστηκε στη βορειοδυτική πλευρά σε ένα χαμηλό λόφο. Από εκεί μπορούσε να ελέγχει το πέρασμα μεταξύ Πάρου και Νάξου.

Το χαρακτηριστικό του κάστρου, είναι ότι η περιτείχισή του, αποτελείται από τους τοίχους των σπιτιών του οικισμού.

Μοναδικό στην Ελλάδα και σίγουρα εντυπωσιακό ακόμη και στις μέρες μας.

Στο κάστρο υπήρχαν τρεις Πύλες.

Το Παραπόρτι στη νότια πλευρά που είναι η βασική είσοδος των επισκεπτών. Η βόρεια είσοδος, η περίφημη Τρανή Πόρτα και το Πίσω Παραπόρτι μια ακόμα νοτιοανατολική πύλη, που σήμερα δεν σώζεται.

Στον οικισμό έμεναν αξιωματούχοι και στεγάζονταν διοικητικές, θρησκευτικές, εκπαιδευτικές και πολιτιστικές υπηρεσίες. Η μεσαιωνική καστροπολιτεία της Νάξου κατοικείται συνεχώς από τη δημιουργία της μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Στο κέντρο το οικισμού δεσπόζει η κεντρική πλατεία με την καθολική Μητρόπολη στην οποία βρίσκεται μια βυζαντινή εικόνα διπλής όψης. Από τη μία, εικονίζεται η  Παναγία Ελεούσα και από την άλλη, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Από τους 12 Πύργους που υπήρχαν εντός του κάστρου, σώζεται μόνο τμήμα του πύργου των Κρίσπι. Ήταν η τελευταία οικογένεια που ηγήθηκε του δουκάτου έως το 1579. Ανήκει στην Αρχαιολογική υπηρεσία και εκεί στεγάζεται το Βυζαντινό μουσείο της Νάξου.

Οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν τα αρχοντικά, ορισμένα από τα οποία κατοικούνται από απογόνους των Ενετών καθώς και ερείπια από το κεντρικό τμήμα του κάστρου.

Εντός του κάστρου στεγάστηκε η πρώτη σχολή και μονή Ουρσουλίνων που σήμερα λειτουργεί ως πνευματικό κέντρο της καθολικής αρχιεπισκοπής. Στο καθολικό σχολείο της Νάξου είχε φοιτήσει για μικρό διάστημα και ο Νίκος Καζαντζάκης, όταν στην Κρήτη επικρατούσε τουρκοκρατία και αναγκάστηκε να φύγει.

Αν επισκεφθείτε το νησί μια βόλτα στο Κάστρο είναι απαραίτητη, αλλά δεν έχει την ίδια αξία, αν κάποιος δεν γνωρίζει το λατινικό παρελθόν της Νάξου.

Σύρος Φραγκοσυριανή

«Μια φούντωση μια φλόγα

Έχω μέσα στην καρδιά

Λες και μάγια μου ‘χεις κάνει

Φραγκοσυριανή γλυκιά»

Οι ερωτικοί στίχοι του Μάρκου Βαμβακάρη αποτελούν μίνι τουριστικό οδηγό της Σύρου, καθώς ο Μάρκος αναφέρεται σε οχτώ διαφορετικά σημεία του νησιού.

Γενιές η μία μετά την άλλη είναι εξοικειωμένες με τον Γαλησσά, τη Ντελαγκράτσια, την Παρακοπή, τον Φοίνικα και άλλες περιοχές, χωρίς  να έχουν επισκεφθεί τη Σύρο. Όπως είχε γράψει ο μεγάλος ρεμπέτης στο βιβλίο «Μάρκος Βαμβακάρης αυτοβιογραφία», το τραγούδι ήταν για μια ωραία κοπέλα.

«Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατον να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί όμως που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν». Η συνέχεια είναι γνωστή:

«Θα ‘ρθω να σε ανταμώσω

Κάτω στην ακρογιαλιά

Θα ήθελα να σε χορτάσω

Όλο χάδια και φιλιά

Θα ήθελα να σε χορτάσω

Όλο χάδια και φιλιά»

Ο Μάρκος Βαμβακάρης γεννήθηκε στη Σύρο τον Μάιο του 1905. Πέρασε φτωχικά παιδικά χρόνια και δεν ολοκλήρωσε το σχολείο ώστε να  εργαστεί όπως χιλιάδες παιδιά της γενιάς του.

Λούστρος, μανάβης, εφημεριδοπώλης, μπακάλης ήταν μερικές από τις δουλειές που έκανε. Ως πολυτεχνίτης γύριζε τη Σύρο και εμπλούτιζε τη μουσική του παιδεία καθώς το νησί, με την αστική κουλτούρα, είχε πολλές μουσικές επιρροές.

Δεκαπέντε ετών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον τόπο του και να ζήσει στον Πειραιά.

Το 1935 είχε γίνει γνωστός, είχε πάει στην Αμερική και είχε κυκλοφορήσει δίσκους με εμπορική επιτυχία. Δεν είχε γράψει όμως το τραγούδι που συνδέθηκε με το όνομα του, τη Φραγκοσυριανή. Ο λόγος είναι απλός. Δεν είχε δει ακόμη την όμορφη μαυρομάτα.

Τότε βρέθηκε και πάλι στη Σύρο. Μαζί του πήρε τον Μπάτη που ήταν μέλος της περίφημης Πειραιώτικης κομπανίας. Από τις πρώτες μέρες έπαιξε σε ένα παραλιακό μαγαζί και η απήχηση ήταν τέτοια που τελικά έμεινε δύο μήνες στη Σύρα.

Μια μέρα μπήκε στο μαγαζί η γυναίκα που του προκάλεσε «μια φούντωση μια φλόγα» και άλλαξε για πάντα την καριέρα του.

«Ούτε και ξέρω πώς την λέγανε ούτε κι εκείνη ξέρει ότι γι ‘ αυτήν μιλάει το τραγούδι. Όταν γύρισα στον Πειραιά, έγραψα τη Φραγκοσυριανή» ανέφερε ο ίδιος.

Η Φραγκοσυριανή ηχογραφήθηκε και αμέσως έγινε επιτυχία.

Μπορεί η Σύρος να έχει ταυτιστεί με το ρεμπέτικο και τον Μάρκο Βαμβακάρη, ανέκαθεν όμως είχε πλούσια πολιτιστική έκφραση. Οι Συριανοί από τον 19^ο αιώνα είχαν δικό τους θέατρο το οποίο παρουσίαζε συχνά παραστάσεις Όπερας!

Θέατρο Απόλλων, η «Σκάλα του Μιλάνου» της Ερμούπολης

Στις 30 Οκτωβρίου 1861, το Δημοτικό Συμβούλιο της Ερμούπολης Σύρου απάντησε θετικά στο αίτημα δεκάδων πολιτών να ανεγερθεί στο νησί θέατρο και Λέσχη. Η Ερμούπολη ως πρωτεύουσα των Κυκλάδων και οικονομικό κέντρο της Ελλάδας, είχε πολλούς κατοίκους και μεγάλο θεατρόφιλο κοινό.

Πριν χτιστεί το θέατρο, η αδελφή του διαφωτιστή Θεόφιλου Καΐρη, Ευανθία, είχε ιδρύσει τοπικό θίασο.

Η πρώτη παράσταση που ανέβηκε ήταν το έργο  «Νικηταράς» και οι ντόπιοι την υποδέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό.

Οι παραστάσεις, οι πρόβες και όλη η καλλιτεχνική δραστηριότητα στεγάζονταν πρόχειρα σε παλιές αποθήκες και καφενεία.

Η σχεδίαση και η ανέγερση του θεάτρου ανατέθηκε στον Πιέτρο Σαμπό που ήταν αρχιτέκτονας του δήμου.

Σε δύο χρόνια είχε ολοκληρωθεί και στις 20 Απριλίου του 1864 σήκωσε για πρώτη φορά αυλαία με την όπερα του Βέρντι Ριγκολέτο.

Ο αρχιτέκτονας είχε εμφανείς επιρροές από θέατρα της Ιταλίας. Στις μέρες μας πολλοί αποκαλούν το θέατρο Απόλλων, αντίγραφο της Σκάλας του Μιλάνου, ωστόσο ο Σαμπό δεν βασίστηκε αποκλειστικά στο συγκεκριμένο θέατρο αλλά πήρε στοιχεία και από το Σαν Κάρλο της Νάπολης, το Teatro della Pergola  της Φλωρεντίας και το Castelfranco.

Τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του φιλοξένησε κυρίως λυρικές παραστάσεις και γνώρισε μεγάλη ακμή.

Το εσωτερικό του ήταν πολυτελές με ξύλινα θεωρεία, βελούδινα καθίσματα, κουρτίνες και έναν τεράστιο πολυέλαιο που άναβε ολόκληρος κάθε Πρωτοχρονιά.

Παρά την εντυπωσιακή του αρχιτεκτονική, το 1874 μόλις 10 χρόνια μετά από την κατασκευή του, το  κτίριο χρειάστηκε επισκευή ενώ ακολούθησαν και άλλες εργασίες συντήρησης και ανακαίνισης το 1881, το 1890 και το 1896.

Οι συχνές εργασίες δεν πτοήσαν το φιλοθεάμον κοινό το οποίο συνέρρεε στο θέατρο, παρά την οικονομική παρακμή των αρχών του 20^ου αιώνα.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου και της Κατοχής χρησιμοποιήθηκε από Ιταλούς και Γερμανούς και υπέστη φθορές που δεν ήταν δυνατό να αποκατασταθούν. Τότε άρχισε η παρακμή. Στα μεταπολεμικά χρόνια δόθηκαν ορισμένες παραστάσεις αλλά τίποτα δε θύμιζε την αίγλη του παρελθόντος.

Η πιο σημαντική από αυτές ήταν το έργο «Σκιά» το 1953, καθώς ήταν η τελευταία παράσταση της Μαρίκας Κοτοπούλη.

Λίγο αργότερα το θέατρο σταμάτησε τη λειτουργία του καθώς η ανακαίνιση ήταν επιτακτική αλλά πανάκριβη.

Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1970 αλλά προκάλεσαν σημαντική αλλοίωση στο αρχικό σχέδιο.

Η επισκευή και η επαναλειτουργία του θεάτρου καθυστέρησε πολλά χρόνια λόγω έλλειψης πόρων, με αποτέλεσμα τη δυσαρέσκεια των Συριανών.

Χαρακτηριστική είναι μια φωτογραφία του 1977 που φαίνεται κρεμασμένο πανό στην πρόσοψη του θεάτρου με τη φράση «Γιατί με εγκαταλείψατε;»

Η ανακαίνιση ολοκληρώθηκε το 2000 και έκτοτε φιλοξενεί παραστάσεις, φεστιβάλ και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Αν ο επισκέπτης δεν περπατήσει στην Άνω Σύρο, τη γειτονιά του Βαμβακάρη και δεν επισκεφτεί το θέατρο του νησιού, θα χάσει μια μοναδική καλλιτεχνική εμπειρία. Το μουσικό πλουραλισμό και ένα πολιτιστικό αποτύπωμα που ξεπερνάει τις Κυκλάδες και ακούγεται στην Ευρώπη και στην Ασία, όπου έχουν δημιουργηθεί από ξένους, ρεμπέτικες κομπανίες που λατρεύουν τον Βαμβακάρη και τις χιλιοτραγουδισμένες παραλίες του νησιού.

Κάθε νησί του Αιγαίου έχει ξεχωριστές ιστορίες που διαμόρφωσαν την τοπική κοινωνία, την  κουλτούρα, τους κατοίκους και σε πολλές περιπτώσεις τους οικισμούς που γοητεύουν τουρίστες από κάθε γωνιά του κόσμου. Από τη δεκαετία του εβδομήντα που άρχισε ο μαζικός τουρισμός όλοι έδωσαν έμφαση στις παραλίες και το μοναδικό τοπίο.

Τα τελευταία χρόνια οι τοπικές κοινωνίες αναδεικνύουν την ιστορία, το πλούσιο παρελθόν τους και τα βιώματα που θωράκισαν το χαρακτήρα τους και κράτησαν τα νησιά τους όρθια σε περιόδους μεγάλης κρίσης.

Κλείστε τώρα εισιτήριο με Blue Star Ferries στο https://www.bluestarferries.com/ και ανακαλύψτε περισσότερες άγνωστες  ιστορίες για τις Κυκλάδες.