Άγνωστα, απόρρητα στοιχεία για τις υποκλοπές των Γερμανών στην Ελλάδα, πριν την εισβολή το 1941. Η γκάφα των Βρετανών

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Μία άγνωστη λεπτομέρεια σχετικά με τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941 ήταν το γεγονός ότι οι Γερμανοί είχαν αναπτύξει πριν και κατά τη διάρκεια της εισβολής σημαντική δράση στην υποκλοπή των ασύρματων μηνυμάτων του ελληνικού στρατού και του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος που βρισκόταν στην Ελλάδα. Ήταν ένας από τους πολλούς παράγοντες που συνέβαλαν στη νίκη τους. Λεπτομέρειες της επιχείρησης αυτής έγιναν γνωστές μόλις το 2014, όταν οι Αμερικανοί δημοσιοποίησαν την απόρρητη αναφορά για το θέμα που είχε συντάξει ένας Γερμανός στρατηγός των διαβιβάσεων.

«Πόλεμος των Υποκλοπών»

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ο πρώτος στην ιστορία όπου έγιναν υποκλοπές ασύρματων μηνυμάτων σε μαζική κλίμακα. Όλοι στρατοί υπέκλεπταν τα μηνύματα των αντιπάλων τους, και προσπαθούσαν να βγάλουν συμπεράσματα σχετικά με τις επικείμενες πολεμικές τους επιχειρήσεις. Βέβαια, τα μηνύματα αυτά ήταν κρυπτογραφημένα ώστε ο αντίπαλος να μη μπορεί να τα διαβάσει αν οι προσπάθειες αποκρυπτογράφησης ήταν άοκνες και όχι σπάνια επιτυχημένες.

Ακόμη, ωστόσο, και αν το περιεχόμενο των ράδιο-μηνυμάτων παρέμενε άγνωστο, η υποκλοπή τους αποδεικνυόταν χρήσιμη με άλλους τρόπους για τον αντίπαλο. Για παράδειγμα, όταν κοντά στην πρώτη γραμμή εμφανιζόταν ξαφνικά ένας μεγάλος αριθμός μηνυμάτων, πιθανότατα ο ασύρματος αυτός υποδήλωνε ότι κάποια νέα μονάδα είχε καταφθάσει εκεί.

«Αίνιγμα» (Enigma)

Όμως, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Βρετανοί είχαν καταφέρει να σπάσουν τους κωδικούς που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί στις ασύρματες επικοινωνίες των ενόπλων δυνάμεων τους στα διάφορα μέτωπα. Έτσι γνώριζαν σημαντικές πληροφορίες για την εξέλιξη του πολέμου, κάτι που τους βοήθησε σε μεγάλο βαθμό να τον κερδίσουν.

Οι Γερμανοί είχαν το μηχάνημα «Αίνιγμα» (Enigma) με το οποίο αποκρυπτογραφούσαν τα μηνύματα που λάμβαναν. Φυσικά γνώριζαν ότι οι Σύμμαχοι υπέκλεπταν όλα τα μηνύματά τους, αλλά ήταν βέβαιοι ότι δεν μπορούσαν να τα διαβάσουν. Το «Αίνιγμα» διέθετε τρισεκατομμύρια συνδυασμούς και επιπλέον οι κωδικοί άλλαζαν κάθε 24 ώρες, ακριβώς τα μεσάνυχτα. Αυτά τα προβλήματα οι Βρετανοί τα έλυσαν με τη μονάδα ειδικών που είχαν δημιουργήσει στο Μπέτσλεϊ Παρκ.

Επίσης, οι Αμερικανοί είχαν καταφέρει -σε μικρότερο βαθμό από τους Βρετανούς- να διαβάζουν τις ασύρματες επικοινωνίες των Ιαπώνων στο μέτωπο του Ειρηνικού.

Γερμανικοί σταθμοί υποκλοπών κοντά στην Ελλάδα

Μέχρι τα τέλη του 1940, οι Γερμανοί δεν είχαν ακόμη, κοντά στην Ελλάδα τα απαραίτητα μηχανήματα για να παρακολουθούν τις ασύρματες επικοινωνίες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Στην Αυστριακή πόλη Τουλν αν ντερ Ντόναου, 40 χιλιόμετρα από τη  Βιέννη, διέθεταν ένα μεγάλο σταθμό υποκλοπής ασύρματων επικοινωνιών που συμπεριλάμβανε και την Ελλάδα στις δραστηριότητές του.

Όμως, η μεγάλη απόσταση, σχεδόν 800 χιλιομέτρων, από την Αθήνα, είχε σαν αποτέλεσμα να είναι περιορισμένος ο αριθμός των μηνυμάτων που υποκλέπτονταν από την Ελλάδα.

Οι Γερμανοί που είχαν καταλάβει τη Ρουμανία, από τον Οκτώβριο του 1940, είχαν στήσει εκεί σταθμούς υποκλοπών, τόσο στο Βουκουρέστι όσο και σε άλλες ρουμάνικες πόλεις. Αν και αυτοί οι σταθμοί ήταν πιο κοντά στην Ελλάδα σε σχέση με την Τουλν, δεν υπέκλεπταν μηνύματα από την Ελλάδα, αλλά από τη Σοβιετική Ένωση και τη Γιουγκοσλαβία.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο σταθμός υποκλοπής που οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει στο Γκρατς ήταν για τις ασύρματες επικοινωνίες των αστυνομιών της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας, που οι Γερμανοί δεν εμπιστεύονταν παρά το γεγονός ότι οι χώρες τους ήταν υπό τον έλεγχό τους, αλλά ακόμη και της συμμάχου Ιταλίας!

Η Ελλάδα γίνεται βασικός στόχος

Στις αρχές του 1941 όταν οι Γερμανοί ξεκίνησαν τις προετοιμασίες τους για την εισβολή στην Ελλάδα, η υποκλοπή των ράδιο-μηνυμάτων από τη χώρα μας απέκτησε μεγάλη σημασία για το Γενικό Επιτελείο τους.

Αυτό που κυρίως ήθελαν να μάθουν, εκτός από τις ελληνικές μονάδες που θα αντιμετώπιζαν, ήταν η δύναμη του εκστρατευτικού σώματος που οι Βρετανοί θα έστελναν από τη Μέση Ανατολή για να συνδράμει τους Έλληνες στην επικείμενη γερμανική εισβολή. Επίσης, μία κρίσιμη λεπτομέρεια για τους Γερμανούς ήταν πότε οι Βρετανοί θα στέλναν τη δύναμη αυτή στην Ελλάδα.

Όλοι οι προαναφερόμενοι σταθμοί στη Ρουμανία και την Αυστρία επικεντρώθηκαν στην υποκλοπή μηνυμάτων από την Ελλάδα.

Από την 1^η Μαρτίου 1941 και μετά, όταν τα γερμανικά στρατεύματα πέρασαν τον Δούναβη και μπήκαν στη Βουλγαρία, οι Γερμανοί εγκατέστησαν και εκεί σταθμούς υποκλοπής αποκλειστικά για τις ασύρματες επικοινωνίες στην Ελλάδα. Λόγω της κοντινής απόστασης, οι σταθμοί αυτοί ήταν σε θέση να υποκλέπτουν όλα τα ελληνικά ράδιο-μηνύματα.

Από τα μηνύματα οι Γερμανοί διαπίστωσαν ότι οι Έλληνες μετέφεραν μονάδες τους στην Ανατολική Μακεδονία, αλλά και ότι μονάδες της Βρετανικής Αεροπορίας στην Αθήνα και την Πάτρα λάμβαναν ενισχύσεις. Ήταν ξεκάθαρο ότι ανέμεναν σύντομα την εισβολή των Γερμανών μέσω Βουλγαρίας.

Οι Γερμανοί δεν είχαν καταφέρει να σπάσουν τους κωδικούς που χρησιμοποιούσε στα μηνύματά του ο ελληνικός στρατός. Έτσι, μπορεί να γνώριζαν που βρίσκονταν οι μονάδες του από τις θέσεις που εξέπεμπαν οι ασύρματοί τους, αλλά όχι λεπτομέρειες των δυνάμεων αυτών.

Τα ερμάρια αποκαλύπτουν κρίσιμα μυστικά!

Όμως, ο κατακλυσμός ραδιό-μηνυμάτων στην Ελλάδα ήλθε όταν οι πρώτες δυνάμεις του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος ξεκίνησαν να φθάνουν στην Ελλάδα από τη Μέση Ανατολή, στις αρχές Μαρτίου 1941.

Οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να σπάσουν τους κωδικούς που χρησιμοποιούσαν για τις ασύρματες επικοινωνίες τους οι βρετανικές μονάδες που στάθμευαν στην Παλαιστίνη πριν έλθουν στην Ελλάδα. Έτσι, από τα μηνύματα αυτών των μονάδων, οι Γερμανοί είχαν μια καλή εικόνα για το που ακριβώς στην Ελλάδα βρίσκονταν οι Βρετανοί λίγες μέρες πριν από την εισβολή τους στις 6 Απριλίου 1941.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Γερμανοί έμαθαν την ακριβή ημερομηνία που οι βρετανικές μονάδες αναχώρησαν από την Παλαιστίνη για την Αίγυπτο, και από εκεί στην Ελλάδα, από το μήνυμα που έστειλε ένας Βρετανός αξιωματικός που υπηρετούσε στο Βρετανικό Επιτελείο στο Κάιρο, στον αποθηκάριο ενός συντάγματος. Σε αυτό του έλεγε να αφήσει στο Κάιρο το μεταλλικό ερμάριο, στο οποίο ήταν τα έγγραφα της μονάδας του, και να μην το πάρει μαζί του στην Ελλάδα!

Μετά την υποκλοπή και την ανάγνωση αυτού του μηνύματος, οι επικοινωνίες της συγκεκριμένης μονάδας του αποθηκάριου μπήκαν στο μικροσκόπιο των γερμανικών σταθμών υποκλοπής στη Βουλγαρία. Έτσι μπόρεσαν να εντοπίσουν την ακριβή πορεία του μέχρι και τη Δυτική Μακεδονία.

Υποκλοπές στη διάρκεια της γερμανικής εισβολής

Στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί είχαν εικόνα που βρίσκονταν μονάδες του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία. Αυτές οι πληροφορίες αποδείχτηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες γι’ αυτούς στη διάρκεια της Μάχης των Οχυρών μεταξύ 6 και 10 Απριλίου 1941.

Για παράδειγμα, οι Γερμανοί εξουδετέρωσαν στην Κεντρική Μακεδονία τη ΧΙΧ ελληνική Μηχανοκίνητη Μεραρχία, κάτι που τους άνοιξε το δρόμο για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης στις 9 Απριλίου 1941. Αυτό οφείλονταν στην υπεροπλία που είχαν σε τεθωρακισμένα, αεροπλάνα και άνδρες, αλλά επίσης γιατί γνώριζαν τις ακριβείς θέσεις των επιμέρους μονάδων της μεραρχίας μέσω της υποκλοπής των ράδιο-μηνυμάτων τους.

Όμως, την ίδια εποχή, οι Γερμανοί γνώριζαν με μεγαλύτερη ακρίβεια τη σύσταση και θέσεις των βρετανικών δυνάμεων στη Μακεδονία, με τις οποίες ξεκίνησαν να μάχονται από τις 11 Απριλίου 1941 στην Δυτική Μακεδονία και μετά το τέλος της Μάχης των Οχυρών.

Γνώριζαν πολλά για τους Βρετανούς

Οι γερμανικοί σταθμοί υποκλοπών εντόπισαν δυτικά του Βαρδάρη, στον τομέα που βρίσκονταν οι βρετανικές δυνάμεις, τρία ράδιο-δίκτυα που αποτελούνταν από 14 σταθμούς. Κατάλαβαν ότι επρόκειτο για τα συστήματα ασύρματης επικοινωνίας τριών σημαντικών μονάδων: μιας τεθωρακισμένης ταξιαρχίας βορειοανατολικά της Βέροιας, η οποία στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην περιοχή νότια της Βεύης, μια μεραρχίας πεζικού βόρειας της Κατερίνης και μίας άλλης στα δυτικά.

Επιβεβαιώθηκε, επίσης, ότι αυτές οι δυνάμεις παρέμειναν για αρκετές ημέρες στις αναφερόμενες περιοχές.

Όπως είδαμε, οι Γερμανοί ήταν σε θέση να διαβάζουν τα μηνύματα ορισμένων βρετανικών δυνάμεων που αντιμετώπιζαν στην Ελλάδα. Έτσι, ήδη από τα μέσα Απριλίου 1941 γνώριζαν, από τα μηνύματα που υπέκλεπταν ότι οι Βρετανοί είχαν ξεκινήσει να υποχωρούν στην Ελλάδα και ότι πιθανόν να αποχωρούσαν εντελώς απ’ αυτή.

Οι Γερμανοί έλαβαν σοβαρά υπόψη τους αυτή την παράμετρο καθώς σχεδίαζαν την προέλασή τους προς τη Θεσσαλία και νοτιότερα.

Η Θεσσαλονίκη γίνεται βασικός σταθμός υποκλοπών

Όταν η Θεσσαλονίκη έπεσε στα χέρια των Γερμανών, μέσα σε λίγες μέρες είχαν μεταφέρει εκεί μηχανήματα και προσωπικό από τους σταθμούς υποκλοπών τους στην Τουλν και το Γκρατς. Έτσι δημιουργήθηκε ένας λόχος διαβιβάσεων με αποστολή την υποκλοπή των ράδιο-μηνυμάτων των ελληνικών και των βρετανικών δυνάμεων που συνέχιζαν ακόμη να μάχονται στην Ελλάδα.

Στα μέσα Απριλίου 1941, οι Γερμανοί εντόπισαν μέσω υποκλοπής μηνυμάτων τους, ελληνικές μονάδες μεταξύ του Αλιάκμονα και της Ηπείρου, κάτι που βοήθησε το στρατό τους να τις περικυκλώσει και να τις αποκόψει από κάθε επαφή με το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα που ήταν στα ανατολικά τους, στη Θεσσαλία.

Επίσης, με τον ίδιο τρόπο, οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν την υποχώρηση μίας βρετανικής τεθωρακισμένης μονάδας από την περιοχή της Βεύης στην Κοζάνη. Τις επόμενες μέρες, μέχρι και τα τέλη Απριλίου 1941, οι Γερμανοί είχαν καλή εικόνα των κινήσεων στην υποχώρηση των βρετανικών δυνάμεων μέχρι και τη νότια Ελλάδα. Στα λιμάνια εκεί οι Βρετανοί επιβιβάζονταν σε πλοία με προορισμό την Κρήτη ή την Αίγυπτο.

Στις 21 Απριλίου 1941, μετά την επίσημη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού, σταμάτησαν όλες οι ασύρματες επικοινωνίες του. Όταν δέκα μέρες αργότερα, και οι τελευταίοι Βρετανοί αποβιβάστηκαν στα πλοία τους και αποχώρησαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, σταμάτησαν και τα δικά τους ράδιο-μηνύματα. Οι Γερμανοί πια υπέκλεπταν τα μηνύματα των Βρετανών στην Κρήτη και μερικά νησιά του Αιγαίου, μέχρι που τα κατέλαβαν και αυτά το Μάιο του 1941.

Ο Στρατηγός των Διαβιβάσεων

Το 1950 ο Γερμανός στρατηγός Άλμπερτ Πράουν ετοίμασε μια αναφορά για το Αμερικανικό Γενικό Επιτελείο για τις υποκλοπές που έκαναν οι Γερμανοί στις επικοινωνίες των Συμμάχων στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν ο πλέον ειδικός αφού διηύθυνε πολλές από τις επιχειρήσεις αυτές.

Μάλιστα, από το 1944 και μέχρι το τέλος του πολέμου, ήταν ο ανώτατος διοικητής διαβιβάσεων του γερμανικού στρατού. Η αναφορά αυτή χαρακτηρίστηκε από τους Αμερικανούς ως απόρρητη και μόλις το 2014 επέτρεψαν τη δημοσιοποίησή της.

Όλα τα στοιχεία της ανάρτησης που αφορούν την Ελλάδα το 1940-1941 έχουν αντληθεί από την αναφορά του Πράουν