Αυτοψία στις υπόγειες στοές του Λαυρίου που σχηματίζουν επικίνδυνο λαβύρινθο. Βίντεο από τη γαλαρία όπου οι αρχαίοι έβγαλαν μολύβι και ασήμι για τον Παρθενώνα, τον ναό του Ποσειδώνα και την Αγία Σοφία (βίντεο)

To Λαύριο είναι γνωστό για τα μεταλλεία του. Από την αρχαιότητα ακόμα, οι άνθρωποι εκμεταλλεύονταν τον φυσικό πλούτο της περιοχής που έβγαζε κυρίως μολύβι και ασήμι.

Μάλιστα, τα ορυκτά του Λαυρίου χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή πολλών αρχαίων μνημείων, όπως ο Παρθενώνας, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο, αλλά και για τον τρούλο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Οι αρχαίοι, παρόλο που δεν διέθεταν τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, είχαν φτιάξει ένα εντυπωσιακό υπεδάφιο δικτύων στοών, όπου δούλευαν χιλιάδες εργάτες.

Για τις ανάγκες του εξαερισμού είχαν κατασκευάσει εντυπωσιακά πηγάδια που το άνοιγμά τους οδηγούσε στην επιφάνεια. Με αυτόν τον τρόπο εξασφάλιζαν οξυγόνο στις γαλαρίες μέχρι και το πιο απομακρυσμένο σημείο. Ήταν ένα ακόμα εντυπωσιακό τεχνικό έργο της αρχαίας Ελλάδας.

Πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις χρησιμοποιήθηκαν και στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν την περιοχή αποφάσισε να εκμεταλλευτεί εκ νέου, ο ιταλός επιχειρηματίας Ιωάννης Βαπτιστής Σερπιέρι. Ο δαιμόνιος επενδυτής εκμεταλλευόταν ήδη τότε σκωρίες στα ρωμαϊκά ορυχεία της Σαρδηνίας και θέλησε να επεκταθεί και στην Ελλάδα.

Ο Σερπιέρι ως εργοδότης ήταν σκληρός και αντιμετώπιζε τους μεταλλωρύχους σαν αναλώσιμα εργαλεία που δεν είχαν δικαιώματα, αλλά μόνο την υποχρέωση να δουλεύουν έναντι, μάλλον συμβολικής αμοιβής. Από την άλλη ήταν αυτός που δημιούργησε από το μηδέν την πόλη του Λαυρίου για να εγκατασταθούν οι εργάτες που έρχονταν από πολλά μέρη του εξωτερικού και της Ελλάδας για να βρουν δουλειά. Οι συνθήκες εργασίας συνέχισαν να είναι δύσκολες ακόμα και όταν έφυγε ο Σερπιέρι από την περιοχή.

Η “Μηχανή του Χρόνου” με την βοήθεια παλαιών μεταλλωρύχων εντόπισε την περίφημη αρχαία στοά στην Καμάριζα και περιέγραψε τη σκληρή εργασιακή καθημερινότητα και τους κινδύνους της μέσα στις σκοτεινές και σκονισμένες στοές. Η κάμερα κατέγραψε τα σημεία που οι εργάτες έμπαιναν “με την κοιλιά” στα έγκατα της γης, αλλά και τα πηγάδια εξαερισμού των αρχαίων.

Ολόκληρο το υπόγειο δίκτυο στοών δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί σε όλη του την έκταση και συνιστούμε να μην επιχειρήσετε να περιπλανηθείτε χωρίς έμπειρο οδηγό.

Οι πρόσφατες έρευνες

Mια ομάδα γάλλων αρχαιολόγων πραγματοποιεί τον τελευταίο καιρό έρευνες στην περιοχή και τα ευρήματα είναι πολύ εντυπωσιακά.

Υπό την επίβλεψη του καθηγητή Denis Morin από το Πανεπιστήμιο της Λωραίνης σε συνεργασία  με το UMR CNRS (National Center for Scientific Research) της Τουλούζης, η ομάδα εντόπισε ένα περίπλοκο δίκτυο από στοές, φρέατια και δωμάτια.

Εξερευνήθηκαν και εξετάστηκαν επισταμένως περίπου πέντε χιλιόμετρα υπεδάφιων αγωγών που είχαν σκαφτεί για μάρμαρο και σχιστόλιθους.

Οι στοές διαμορφώνουν λαβυρίνθους πολύπλοκων μεταλλευτικών έργων, το ύψος των οποίων συχνά δεν ξεπερνά τα 30 εκ.

Μέχρι στιγμής αποτελεί το πιο εκτεταμένο υπεδάφιο δίκτυο που έχει διερευνηθεί σε αυτό το τμήμα του Αιγαιακού κόσμου.

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν επίσης ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος (drone) προκειμένου να εντοπίσουν εγκαταστάσεις και λείψανα στην επιφάνεια του εδάφους, τα οποία σχετίζονται με τη μετάλλευση.

Ο Denis Morin αναφέρει σχετικά με την ανακάλυψή του:

«Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστούμε τις ακραίες συνθήκες κάτω από τις οποίες έπρεπε να εργαστούν οι μεταλλωρύχοι μέσα σε αυτόν το λαβύρινθο των στοών. Πνιγηρή ζέστη επικρατεί σε αυτό το ορυκτό περιβάλλον. Η εξέλιξη της υπεδάφιας διερεύνησης απαιτεί συνεχή εγρήγορση σε αυτόν τον αποπνικτικό χώρο, όπου πρέπει διαρκώς να παρακολουθείται το επίπεδο του οξυγόνου. Τα ίχνη εργαλείων στους τοίχους, τα γκραφίτι, οι λύχνοι, οι περιοχές εξόρυξης παρέχουν ενδείξεις για όλη τη δραστηριότητα αυτών των εργατών κάτω από το έδαφος. Η τραχύτητα του φυσικού βράχου και οι ορυκτοποιήσεις καταδεικνύουν τις ακραίες συνθήκες εργασίας αυτών των εργατών, που στην πλειονότητά τους ήταν δούλοι καταδικασμένοι στο σκοτάδι και την εξόρυξη κοιτασμάτων αργύρου… Η χαρτογράφηση αυτών των ασφυκτικών, σύνθετων και περιπλεγμένων υπεδάφιων δικτύων, οι διακλαδώσεις των οποίων βρίσκονται ενίοτε σε αρκετά επίπεδα, αποτελεί μία πραγματική πρόκληση για τους επιστήμονες».

Σήμερα τα φρέατα που ανακαλύφθηκαν είναι προσβάσιμα μόνο με κατάλληλο σπηλαιολογικό εξοπλισμό. Ορισμένες από τις στοές έχουν παραμείνει ανέπαφες τα τελευταία 5.000 χρόνια.

Άλλες, που τώρα δεν είναι προσβάσιμες, είναι πλήρεις υλικών από διαδοχικές φάσεις μετάλλευσης. Η εξέλιξη της έρευνας σε αυτές τις στοές παραμένει δύσκολη για τους έμπειρους αρχαιολόγους, που φέρουν υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό, σε μία αποπνικτική ατμόσφαιρα με θερμοκρασίες έως 21ο C.

Παρακολουθείστε το backstage βίντεο από τα γυρίσματα μέσα στην αρχαία στοά. Η εικόνα δεν είναι ευκρινής, αλλά η προσπάθεια για “κατάδυση” στο παρελθόν της γαλαρίας μαζί με τον μεταλλωρύχο έχει ενδιαφέρον.

Για τις πρόσφατες έρευνες αντλήθηκαν πληροφορίες από την αρχαιολογία .

Διαβάστε στη “ΜτΧ” για την απεργία των εργατών στο Λαύριο: Η απεργία των μεταλλωρύχων στο Λαύριο το 1896. Τέσσερις εργάτες δολοφονήθηκαν και η κυβέρνηση έστειλε στρατό και πλοία για να καταστείλει την απεργία.