1936. Όταν η απλή αναλογική οδήγησε σε συμμαχία ΚΚΕ-Κεντρώων. Το μυστικό σύμφωνο και ο ρόλος του Ι. Μεταξά

2 Απριλίου 1936. Σε μια θυελλώδη συνεδρίαση της Βουλής αποκαλύφθηκε ένα μυστικό σύμφωνο αλληλοϋποστήριξης ανάμεσα σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα: το Κόμμα των Φιλελευθέρων, που βρισκόταν υπό την ηγεσία του Θεμιστοκλή Σοφούλη, και του ΚΚΕ, που εισήλθε στη Βουλή με την επωνυμία Παλλαϊκό Μέτωπο.

Το κείμενο αυτό έμεινε στην ιστορία ως “Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα“, από τα ονόματα του Θεμιστοκλή Σοφούλη και του βουλευτή του ΚΚΕ, Στέλιου Σκλάβαινα.

Υπογράφτηκε στις 19 Φεβρουαρίου 1936, προέβλεπε αμοιβαίες υποχωρήσεις και προέκυψε ως αποτέλεσμα της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης μετά τις βουλευτικές εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936.

Οι εκλογές που δεν ανέδειξαν νικητή

Οι εθνικές εκλογές του 1936 ήταν οι τελευταίες της μεσοπολεμικής Ελλάδας. Διεξήχθησαν με το σύστημα της απλής αναλογικής και καμία πολιτική παράταξη δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την αυτοδυναμία.

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων και οι σύμμαχοί του εξασφάλισαν 141 έδρες. Το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Παναγή Τσαλδάρη και οι αντιβενιζελικοί απέσπασαν 143 έδρες.

Το ΚΚΕ, έχοντας για γενικό γραμματέα τον Νίκο Ζαχαριάδη και την ονομασία Παλλαϊκό Μέτωπο, κέρδισε 15 έδρες και αναδείχθηκε ξαφνικά σε ρυθμιστικό παράγοντα.

Το γεγονός αυτό δεν ήταν αποδεκτό από τους περισσότερους αστούς πολιτικούς, το στρατό και το παλάτι. Ο Υπουργός Στρατιωτικών, Αλέξανδρος Παπάγος διεμήνυσε στο βασιλιά Γεώργιο Β’ πως ο στρατός δεν θα ανεχόταν μια κυβέρνηση που θα υποστηριζόταν από κομμουνιστές.

Ο βασιλιάς τον απέπεμψε και τον αντικατέστησε με τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος, με το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων, εξασφάλισε κοινοβουλευτική παρουσία (7 έδρες).

“Ο βασιλιάς βρισκόταν σε αμηχανία. Ο Μεταξάς πήγε στον Γεώργιο Β’ και του ζήτησε να του αναθέσει το Υπουργείο Στρατιωτικών ώστε να καταστείλει οποιοδήποτε κυοφορούμενο  κίνημα από τον Παπάγο. Ο βασιλιάς δέχθηκε“, ανέφερε στη “ΜτΧ” η ιστορικός και συγγραφέας, Μαρίνα Πετράκη στο πλαίσιο της εκπομπής για την πορεία προς τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.

Το δούναι και το λαβείν

Σοφούλης και Τσαλδάρης επιχειρούσαν να βγουν από το πολιτικό αδιέξοδο. Όμως, η δυνατότητα ελιγμών που είχαν περιοριζόταν από τα αδιάλλακτα στελέχη των κομμάτων τους.

Ο Σοφούλης αποφάσισε, τελικά, να παραμερίσει τις ενδοκομματικές αντιθέσεις. Με πάσα μυστικότητα ανέλαβε την πρωτοβουλία να ζητήσει την υποστήριξη του ΚΚΕ, ενόψει της πρώτης συνεδρίασης της Βουλής για την εκλογή προέδρου της Βουλής, που θα ήταν πρόκριμα και για την επιλογή του προσώπου του πρωθυπουργού.

Το ΚΚΕ, με διαπραγματευτή το βουλευτή, Στέλιο Σκλάβαινα, ήρθε σε συμφωνία με τους Φιλελεύθερους του Σοφούλη στις 19 Φεβρουαρίου 1936. Με βάση το συμφωνητικό, το ΚΚΕ δεσμευόταν να στηρίξει τόσο τον Σοφούλη κατά την εκλογή προέδρου της Βουλής όσο και μία κυβέρνηση του κόμματός του.

Σε αντάλλαγμα, οι Φιλελεύθεροι θα καταργούσαν το Ιδιώνυμο, θα αμνήστευαν τους πολιτικούς κρατούμενους και εξόριστους και θα κατοχύρωναν τις δημοκρατικές ελευθερίες.

Επιπλέον, το σύμφωνο προέβλεπε “την καθιέρωσιν ως μονίμου εκλογικού συστήματος της αναλογικής“, “την ελάττωσιν της τιμής του άρτου κατά δύο τουλάχιστον δραχμές” και “την εφαρμογή των κοινωνικών ασφαλίσεων“.

“Έξω ο κόκκινος πρόεδρος”

Στις 6 Μαρτίου 1936, ο Σοφούλης εξελέγη πρόεδρος της Βουλής με τις ψήφους του κόμματός του και του Παλλαϊκού Μετώπου. Η ψηφοφορία ήταν επεισοδιακή και οι χαρακτηρισμοί των αντιβενιζελικών προς τον Σοφούλη οξύτατοι.

“Έξω ο κόκκινος πρόεδρος!“, “Ζήτω η κομμούνα!“, “Να φύγης!” και “Κάτω ο Σκλάβαινας!”, ήταν μερικά μόνο από τα αποδοκιμαστικά λόγια προς τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της Βουλής.

Οι αντιβενιζελικοί χτυπούσαν τα χέρια τους στα έδρανα, οι φωνές από τα θεωρεία ήταν εκκωφαντικές και κάποιοι δεν δίστασαν να φωνάξουν “Δικτατορία! Δικτατορία!“, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ.

Η αθέτηση του συμφώνου και η αποκάλυψή του

Την επομένη της εκλογής του, ο Σοφούλης έλαβε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον βασιλιά. Πρότεινε για εξωκοινοβουλευτικό πρωθυπουργό τον καθηγητή Κωνσταντίνο Δεμερτζή. Η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε στις 14 Μαρτίου 1936. Αντιπρόεδρός της ορίστηκε ο Ιωάννης Μεταξάς.

Το ΚΚΕ δεν είδε με καθόλου θετικό μάτι την πρωθυπουργοποίηση του Δεμερτζή ούτε την κυβερνητική θέση που έλαβε ο Μεταξάς. Τα στελέχη του συνειδητοποιούσαν ότι ο Σοφούλης δεν θα υλοποιούσε το συμφωνητικό.

Έτσι, στις 2 Απριλίου 1936, ο Σκλάβαινας έφερε στο φως της δημοσιότητας τη μυστική συμφωνία, προκαλώντας πολιτικό “σεισμό”.

“Παρά την επιμονή μας και την αξίωσιν της πλειοψηφίας του Ελληνικού Λαού, το κόμμα των Φιλελευθέρων αρνήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση με τη συνεργασία των άλλων δημοκρατικών κομμάτων και την ανοχή της Κ.Ο. του Παλλαϊκού Μετώπου.

Και όχι μόνον αυτό, αλλά έδωσε τη συγκατάθεσή του στην ανασυγκρότηση της κυβέρνησης Δεμερτζή και στην πρόσληψη ως αντιπροέδρου της κυβερνήσεως του κ. Μεταξά, γνωστού δια τις φιλοδικτατορικές του αρχές και τάσεις […] Η Κ.Ο. του Παλλαϊκού Μετώπου θεώρησε υποχρέωσή της να κάνει γνωστά όλα αυτά στον Ελληνικό Λαό και να χωρίσει τις ευθύνες της απ’ το κόμμα τω Φιλελευθέρων”, ανέφερε το ΚΚΕ μέσω του “Ριζοσπάστη“.

Ο Σκλάβαινας δεν έμεινε εκεί. Αποκάλυψε ενώπιον της Βουλής ότι έγιναν διαπραγματεύσεις και με το Λαϊκό Κόμμα, τον βασικό πυλώνα της αντιβενιζελικής παράταξης. Ο Παναγής Τσαλδάρης το διέψευσε, αλλά λίγοι τον πίστεψαν.

Η απάντηση του Σοφούλη

Σφοδρές ήταν οι αντιδράσεις και από τους βουλευτές του Κόμματος των Φιλελευθέρων, οι οποίοι ζήτησαν εξηγήσεις από τον Σοφούλη. Ο αρχηγός τους απάντησε πως οι όροι του συμφώνου δεν ήταν ακραίοι και δεν εγκυμονούσαν κινδύνους για την αμφισβήτηση του status quo.

Κατέκρινε το Παλλαϊκό Μέτωπο, χαρακτηρίζοντας τη συμπεριφορά του ως “πρωτάκουστον εις τα πολιτικά χρονικά“. Υποστήριξε, επίσης, ότι η ενέργεια του Σκλάβαινα δεν ανταποκρινόταν “όχι μόνον εις την αυστηράν, αλλ’ ουδέ εις την στοιχειώδην πολιτικήν ηθικήν“.

Δήλωσε, όμως, “διατεθειμένος να υποστηρίξει εν τη Βουλή ακέραιας τας απόψεις του Παλλαϊκού Μετώπου, εφόσον στηρίζονται επί της αρχής των λαϊκών ελευθεριών“.

Ο Ιωάννης Ράλλης, επικεφαλής της Λαϊκής Ριζοσπαστικής Ένωσης κατέθεσε πρόταση μομφής κατά του Σοφούλη. Η σχετική ψηφοφορία πραγματοποιήθηκε στις 24 Απριλίου 1936 και απορρίφθηκε πανηγυρικά, με ψήφους 165 κατά έναντι 88 υπέρ.

Από τότε και μετά, το Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα επανερχόταν τακτικά στο προσκήνιο, κάθε φορά που η Δεξιά ήθελε να κατηγορήσει την κεντρώα παράταξη για συνοδοιπορία με τους κομμουνιστές.

Ο θάνατος του Δεμερτζή και το πέρασμα στη μεταξική δικτατορία

Στις 13 Απριλίου 1936, ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής πέθανε αιφνιδίως από ανακοπή καρδιάς. “Η αποκάλυψη του σύμφωνου και ταυτόχρονα ο θάνατος του Δεμερτζή έδωσαν την ευκαιρία στο βασιλιά Γεώργιο Β’ να δώσει την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Μεταξά ο οποίος πράγματι θα αναγορευτεί πρωθυπουργός και θα λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή των Ελλήνων“, είχε πει στη “ΜτΧ” ο καθηγητής Αντώνης Κλάψης.

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον Μεταξά, ενώ το Λαϊκό Κόμμα ψήφο ανοχής. Το ΚΚΕ και ο Γεώργιος Παπανδρέου ψήφισαν κατά, ενώ ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου αρνήθηκε να ψηφίσει. Στις 4 Αυγούστου 1936, ο Μεταξάς κατέλυσε τη δημοκρατία με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά.

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia