Η απελευθέρωση της Κρήτης μετά από 229 χρόνια τουρκικής κατοχής. Οι 17 Τούρκοι στρατιώτες που απαγχονίστηκαν λίγο πριν τη λύτρωση

3 Νοεμβρίου 1898. Οι τελευταίοι τούρκοι στρατιώτες εγκαταλείπουν την Κρήτη από το λιμάνι της Σούδας. Μετά από 229 χρόνια οθωμανικής κατοχής, «η Κρήτη ελευθέρα, ανήκει πλέον εις εαυτήν».

Είχαν προηγηθεί εξεγέρσεις και αιματηροί αγώνες ενός και πλέον αιώνα. Ήδη από τα τέλη του 1700, οι Κρητικοί διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους από τον Σουλτάνο. Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση στην Πελοπόννησο το 1821, το έδαφος στην μεγαλόνησο δεν ήταν ακόμη εύφορο για έναν ξεσηκωμό ίδιου βεληνεκούς. Παρόλα αυτά, οι Κρητικοί οργανώνονταν και εξεγείρονταν με τα μέσα που διέθεταν.

Σχεδόν ανά δεκαετία, στην Κρήτη εκδηλωνόταν κι από μία μεγάλη επανάσταση, που έληγε σε ποταμούς ελληνικού αίματος: το «Κίνημα των Μουρνιών» το 1833, η «Επανάσταση των Χαιρέτη και Βασιλογεώργη» το 1841, το «Κίνημα του Μαυρογένη» το 1858, καθώς και οι μεγάλες Κρητικές Επαναστάσεις της τριετίας 1866-1869, του 1878 και του 1889. Οι συγκυρίες, οι πρωταγωνιστές και οι συνθήκες διέφεραν. Ο στόχος όμως ήταν κοινός: η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και η ένωση με την Ελλάδα.

Σημείο-σταθμός των κρητικών αγώνων υπήρξε η Σύμβαση της Χαλέπας, την οποία υποχρεώθηκε να υπογράψει ο σουλτάνος το 1878. Επρόκειτο για μία έμμεση παραδοχή ότι η Κρήτη ήταν πλέον αυτόνομη πολιτεία, αφού εξαιρούταν από τις διατάξεις του τουρκικού συντάγματος, και μπορούσε να εκλέξει χριστιανό γενικό διοικητή.

Παράλληλα, ιδρύθηκε η Κρητική Χωροφυλακή, αναγνωρίστηκε η ελληνική ως γλώσσα των δικαστηρίων, χορηγήθηκε γενική αμνηστία και φορολογικές απαλλαγές, ιδρύθηκαν φιλολογικοί σύλλογοι και εκδόθηκαν εφημερίδες.

Νομότυπα ωστόσο, η μεγαλόνησος παρέμενε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, με την ανοχή της Υψηλής Πύλης, οι Τούρκοι αξιωματούχοι έκαναν αβάσταχτη τη ζωή των Ελλήνων Κρητικών. Οι συστηματικές παραβιάσεις των διατάξεων της Χαλέπας, μέσα στα επόμενα χρόνια οδήγησε στην έντονη δυσαρέσκεια των ντόπιων. Φαινόταν ξεκάθαρα ότι το ξέσπασμα μιας ακόμα μεγάλης επανάστασης ήταν θέμα χρόνου.

Η αφορμή τελικά δόθηκε, όταν το 1895 ο Έλληνας διοικητής Αλέξανδρος Καραθεοδωρής, αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Για ακόμη μία φορά, οι Κρητικοί εξεγέρθηκαν. Η επανάσταση του 1895 ωστόσο, ήταν πιο οργανωμένη από όσες είχαν προηγηθεί. Τον Δεκέμβριο του έτους εκείνου, ελληνικές ομάδες εθελοντών και πολεμικός εξοπλισμός κατέφθαναν στο νησί, ενώ και η τουρκική πλευρά ενισχυόταν από ένοπλα σώματα.

Ο σουλτάνος αρχικά δέχθηκε να κάνει κάποιες παραχωρήσεις με την ελπίδα ότι η κατάσταση θα κατευναζόταν δίχως μεγάλες αναταραχές. Το ρήγμα ήταν όμως αγεφύρωτο. Η έχθρα μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών κατοίκων εκδηλωνόταν πλέον με δολοφονίες, εμπρησμούς και αιματηρές συγκρούσεις.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις πρότειναν η Κρήτη να τεθεί σε καθεστώς αυτονομίας, υπαγόμενο όμως στην επικυριαρχία του σουλτάνου.

Βασικός όρος ήταν η άμεση αποχώρηση όλων των ενόπλων ενισχύσεων που είχαν φτάσει από Ελλάδα και η σταδιακή μείωση των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί. Η πρόταση δεν ικανοποίησε τους Κρητικούς και οι εντάσεις συνεχίστηκαν.

Τον Ιανουάριο του 1897, οι Τούρκοι πυρπόλησαν την ελληνική συνοικία στα Χανιά και σφάγιασαν τους κατοίκους. Ήταν τα προεόρτια του «Μαύρου ‘97», όπως έμεινε στην ιστορία ο καταστροφικός ελληνοτουρκικός πόλεμος της χρονιάς εκείνης.

Η ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας, στον πόλεμο του ‘97 αποθάρρυνε τους Κρητικούς, οι οποίοι συνέχισαν να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους από τον σουλτάνο και την ένωση με την Ελλάδα. Ωστόσο, δεδομένων των συνθηκών, δεν μπορούσαν παρά να δεχθούν την πρόταση των Μεγάλων Δυνάμεων που είχαν απορρίψει λίγα χρόνια νωρίτερα:

αυτονομία, υπαγόμενοι όμως στην ψιλή επικυριαρχία του σουλτάνου. Ο τουρκικός στρατός θα αποχωρούσε, θα διοριζόταν νέος κυβερνήτης και οι εξουσίες σταδιακά θα μεταβιβάζονταν από τις τουρκικές αρχές στην ξένη διοίκηση.

Η εξέλιξη αυτή δυσαρέστησε και την τουρκική πλευρά. Οι Τούρκοι επιχείρησαν να σαμποτάρουν την εφαρμογή της απόφασης με κωλυσιεργίες και βίαια ξεσπάσματα.

Παρόλα αυτά, μέχρι το καλοκαίρι του 1898, οι χριστιανοί είχαν επικρατήσει στο μεγαλύτερο μέρος της υπαίθρου, έχοντας διώξει τους μουσουλμάνους συντοπίτες τους. Στον αντίποδα, τα οθωμανικά στρατεύματα που ακόμα αρνούνταν να αποχωρήσουν, είχαν συρρεύσει στις μεγάλες πόλεις όπως τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο.

Το λάθος των Τούρκων

Στις 25 Αυγούστου, ο τουρκικός όχλος σφάγιασε εκατοντάδες χριστιανούς κατοίκους του Ηρακλείου, πυρπόλησε σπίτια και καταστήματα, ενώ δεν δίστασε να έρθει σε ένοπλη αντιπαράθεση µε τα βρετανικά στρατεύματα που βρίσκονταν στην πόλη, σκοτώνοντας 17 βρετανούς και τον έλληνα υποπρόξενο της Αγγλίας, Λυσίμαχο Καλοκαιρινό.

Τα γεγονότα του Ηρακλείου εξόργισαν την κοινή γνώμη και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή της στάσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων απέναντι στην Τουρκία. Τις επόμενες μέρες, στάλθηκε τελεσίγραφο στον διοικητή του τουρκικού στρατού να αποχωρήσει από το νησί εντός δύο εβδομάδων. Ανάλογα μέτρα πάρθηκαν στα Χανιά, στο Λασίθι και στο Ρέθυμνο.

Οι έρευνες κατέληξαν στον εντοπισμό των υπευθύνων. 17 Τούρκοι που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για το θάνατο των βρετανών κρεμάστηκαν. Πολλοί άλλοι φυλακίσθηκαν. Αυτή τη φορά, οι τουρκικές αρχές δεν είχαν άλλη επιλογή. Έπρεπε να υπακούσουν και να εγκαταλείψουν το νησί άμεσα και μαζικά.

Στις 3 Νοεμβρίου του 1898 οι ελληνικές εφημερίδες πανηγύριζαν την αναχώρηση των τελευταίων τούρκων στρατιωτών και την υποστολή της τουρκικής σημαίας. Ανέμεναν παράλληλα την άφιξη του πρίγκηπα Γεώργιου, που επιλέχθηκε ως Ύπατος Αρμοστής, μετά από εισήγηση των Ρώσων.

Σήμερον καθ’όλην την νήσον εψάλη δοξολογίαν. Άνευ επιδείξεως μετά συγκινητικής απλότητος επανηγυρίσθη η Απελευθέρωσις

Η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία με ύπατο αρμοστή τον πρίγκηπα Γεώργιο, εξέλεξε κυβέρνηση, έκοψε νόμισμα, ίδρυσε ελληνικά σχολεία και ανέπτυξε έντονη πολιτιστική δράση. Ως επίσημη σημαία επιλέχθηκε μία παραλλαγή της ελληνικής του 1822. Ένας λευκός σταυρός χώριζε τέσσερα τετράγωνα, εκ των οποίων τρία ήταν γαλάζια και ένα κόκκινο. Το κόκκινο συμβόλιζε την υποταγή στην Τουρκία, αλλά και το γεγονός ότι το ένα τέταρτο του πληθυσμού παρέμενε μουσουλμανικό.

Η πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα θα καθυστερούσε ακόμα μία 15ετία. Η Επανάσταση του Θερίσου το 1905 με πρωτοστάτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο, η οριστική αναχώρηση των ξένων στρατευμάτων το 1909 και η νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων κατέστησαν τις συνθήκες ιδανικές για την οριστική επίλυση του Κρητικού Ζητήματος.

Τον Μάιο του 1913, με την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου, ο Σουλτάνος Μωχάμετ ΙΙ παραιτήθηκε των δικαιωμάτων του από το νησί. Το Δεκέμβριο, η ελληνική σημαία υψώθηκε στο Κάστρο του Φιρκά στα Χανιά, ενώπιον του Βενιζέλου και του Βασιλιά Κωνσταντίνου.

Η Κρήτη και επίσημα πλέον, αποτελούσε κομμάτι της Ελλάδας.

Αντλήθηκαν πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Οι θρυλικοί Χαΐνηδες. Οι κλεφταρματολοί της Κρήτης που αντιμετώπισαν τους Γενίτσαρους κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στο νησί. Όσοι συλλαμβάνονταν πέθαιναν με φριχτό τρόπο