120 παραδοσιακοί φάροι που για δύο αιώνες έσωζαν τα πλοία και τις ζωές των ναυτικών. Που βρίσκεται ο μοναδικός φάρος που έχει κατασκευαστεί σε βράχο μέσα στη θάλασσα

Του Μιχάλη Γελασάκη

«Τους μακρινούς φάρους, τα φώτα ενός απίθανου ορίζοντα» γράφει ο Μανόλης Αναγνωστάκης («Πέντε μικρά θέματα», ΙΙ), ενώ ο Νίκος Καββαδίας που αντίκρισε πολλούς φάρους στη ζωή του: «Όταν πυκνή η ομίχλη θα μας σκέπαζε, τους φάρους θε ν’ ακούγαμε να  κλαίνε» («Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ»)

Οι φάροι, υπήρξαν επί χρόνια τα χρήσιμα σημάδια για τους ναυτικούς. Κι αν σήμερα με τα gps δεν είναι τόσο απαραίτητοι όσο άλλοτε, οι Φάροι εξακολουθούν να αναβοσβήνουν διακριτικά, παράλληλα με την καθημερινότητά μας που διαρκώς εξελίσσεται. Έχουν εμπνεύσει τόσους και τόσους ποιητές από την αρχαιότητα που τους κρατούσαν αναμμένους με φλόγα.

Στη σύγχρονη Ελλάδα ο πρώτος φάρος άναψε στην Αίγινα, το 1928. Στην πρωτεύουσα του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους, δίπλα στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, του Θαλασσινού.

Η κατάσταση του φαρικού δικτύου

Στο ελληνικό φαρικό δίκτυο σήμερα υπάρχουν 120 παραδοσιακοί φάροι τους οποίους μπορείτε να δείτε αναλυτικά εδώ. Κι αν ο αριθμός φαίνεται για κάποιους μεγάλος, μάλλον είναι μικρός αν σκεφτούμε την χερσαία επιφάνεια που βρέχεται από θάλασσα και έχρηζε σηματοδότησης…

Η μέση ηλικία των φάρων που υπάρχουν σήμερα στη χώρα μας είναι περίπου 2 αιώνων και μόνο οι 20 από αυτούς βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Μέτρια χαρακτηρίζεται η κατάσταση άλλων 30. Οι υπόλοιποι είναι σε κακή κατάσταση με εμφανή τα σημάδια φθοράς και εγκατάλειψης.

Πριν από περίπου 20 χρόνια εκπονήθηκε μία μελέτη με σκοπό την ένταξη κάποιων φάρων σε ένα πρόγραμμα συντήρησης. Δεν προχώρησε ποτέ… Μετά από χρόνια και με πολλές δυσκολίες 40 φάροι συντηρήθηκαν εκ των οποίων όπως σημειώθηκε πιο πάνω, οι 20 είναι σε καλή κατάσταση, ενώ πλέον έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία της νεότερης ιστορίας.

Η διαχείριση του φαρικού δικτύου ανήκει στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού.

Οι καταστροφές των φάρων

Οι μεγαλύτερες καταστροφές στο Ελληνικό Φαρικό δίκτυο προκλήθηκαν κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα κατά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα. Το 1940 υπήρχαν 206 πέτρινοι φάροι ενώ μετά το τέλος του πολέμου απέμειναν σε λειτουργία μόνον οι 19. Η πρώτη προσπάθεια ανασυγκρότησης του δικτύου άρχισε το 1945 και συνεχίστηκε έως τα μέσα της δεκαετίας του ΄50. Περίπου 80 φάροι ανακατασκευάστηκαν. Οι υπόλοιποι αφέθηκαν στην τύχη τους.

Οι φωτοσημαντήρες επισκίασαν την χρησιμότητα των φάρων. Πολύ φθηνότεροι, ευκολότεροι στην τοποθέτηση και την συντήρηση αναπτύχθηκαν σε ευρεία κλίμακα, σε όλους τους σημαντικούς θαλάσσιους διαύλους και σήμερα ανέρχονται σε 1.188 .

Οι εξελίξεις στους φάρους

Οι εξελίξεις των τηλεπικοινωνιών και περισσότερο στις δορυφορικές επικοινωνίες ήρθαν σαν χαριστική βολή. Έως το 1980 η Υπηρεσία Φάρων απασχολούσε 320 φαροφύλακες οι οποίοι συντηρούσαν το δίκτυο και προλάμβαναν τις φθορές στα χτίσματα. Σταδιακά ο αριθμός των φαροφυλάκων τους μειώθηκε και σήμερα δεν ξεπερνούν τους 60.

Την τελευταία 15ετία έχουν γίνει πολλές προσπαθείς για να μην εγκαταλειφθούν οι φάροι. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, όπως στην Ίο, με πρωτοβουλία των Τοπικών Αρχών ο φάρος αναπαλαιώθηκε και είναι ανοικτός για το κοινό. Το ίδιο και ο φάρος Κρανέας.

Ανακαίνιση & αποκατάσταση φάρων της Ελλάδας

Οι πέτρινοι Φάροι και Φανοί αποτελούν παραδοσιακά μνημεία με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική κατασκευή, εξακολουθούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, είναι συνδεδεμένοι με την ναυτική παράδοση της Ελλάδας και αποτελούν σημείο αναφοράς για τους ναυτιλλόμενους. Προστατεύονται από τον Ν.3028/02 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», και τον Ν. 2039/92 «περί Κύρωσης της Σύμβασης για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ευρώπης».

Μέχρι σήμερα έχουν χαρακτηριστεί ως Διατηρητέα Ιστορικά Μνημεία τριάντα ένας (31) εξ αυτών, με αποφάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, το ένα τέταρτο δηλαδή του συνολικού αριθμού τους, ενώ η Υπηρεσία Φάρων έχει ζητήσει το χαρακτηρισμό δέκα επιπλέον φάρων, ως Ιστορικών Μνημείων. Επίσης, πενήντα έξι (56) εξ αυτών είναι επανδρωμένοι ή επιτηρούμενοι από Φαροφύλακες.

H Υπηρεσία Φάρων, στα πλαίσια ενημέρωσης νέων τεχνολογιών και εμπλουτισμού της τεχνογνωσίας της στις μεθόδους αποκατάστασης Πέτρινων Φάρων, συνεργάζεται με πανεπιστημιακά ιδρύματα (ΑΠΘ, ΕΜΠ, Π. Πατρών, Π. Κρήτης και Π. Ιονίου), για την σύνταξη μελετών παθογένειας και προτάσεων αποκατάστασης.

Η αποκατάσταση του Φάρου στο ακρωτήριο Ταίναρο

Ουσιαστικό ρόλο στην αποκατάταση των ναυτικών αυτών μνημείων έχει παίξει το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Η αφοσίωση του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη στον Πολιτισμό και στη Ναυτιλία οδηγεί εδώ και χρόνια σε μία αντιμετώπιση της πολιτιστικής και ναυτιλιακής μας κληρονομιάς ως ζωντανού οργανισμού, του οποίου η συντήρηση συμβάλλει στη σύγχρονη εξέλιξή μας και αποτελεί σημαντικό σκοπό του Ιδρύματος.

Για το λόγο αυτό, τον Απρίλιο του 2008, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος αποφάσισε την πλήρη ανακαίνιση και αποκατάσταση του Φάρου του Ακρωτηρίου Ταινάρου. Επρόκειτο για το πρώτο βήμα ενός ευρύτερου σχεδίου για την ανάδειξη των πέτρινων φάρων της Ελλάδας.

Ο ιστορικός πετρόκτιστος Φάρος του Μαλέα

Δεσπόζει στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου, στο ομώνυμο ακρωτήριο, από το 1883. Το όνομά του είναι στενά συνυφασμένο με τον κίνδυνο, καθώς ο διάπλους του Μαλέα αποτελούσε ανέκαθεν εφιάλτη για τους ναυτικούς. Η  πλήρης αναπαλαίωση του Φάρου Μαλέα ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2009 και ο Φάρος παραδόθηκε στην αρμόδια υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού.

Προφανώς ένα τέτοιο θέμα δεν μπορεί να εξαντληθεί σε λίγες λέξεις. Αυτό που θα ήθελε να κάνει είναι να παρακινήσει τους αναγνώστες να ψάξουν τους ελληνικούς φάρους που αναβοσβήνουν μέσα μας.

Η φωτεινή θρυαλλίς έγινε φάρος

Τα κρύσταλλά του μας μιλούν

Κάποτε μοιάζουμε με τις αχτίδες του

Κάποτε μοιάζουμε με την μακρινή φωνή του

Ανδρέας Εμπειρίκος («Η στιλβηδών»)

Οι πληροφορίες προέρχονται από: faroi.com

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Αρμενιστής. Ο θρυλικός φάρος της Μυκόνου όπου ανήλικοι αντάρτες αιχμαλώτισαν Γερμανούς στρατιώτες. Γιατί στο παρελθόν τον ονόμαζαν βρυκόλακα. Βίντεο με την ιστορία του