“Του Χάροντα το νόμισμα στο τέλος πάντα μένει, να ρίξουμε στην άβυσσο, στο φοβερό κενό”. Μια σπάνια φωτογραφία και ένα άγνωστο ποίημα που πιστεύεται ότι το έγραψε ο Καρυωτάκης όταν υπέφερε από τη σύφιλη

Το κείμενο είναι του Μάνου Ορφανουδάκη

Το 1922 ο Κώστας Καρυωτάκης μαθαίνει ότι έχει προσβληθεί από το σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα σύφιλη. Το γεγονός αυτό –παράλληλα με τις άδικες μεταθέσεις και τις πολιτικές διώξεις– γίνεται, πιθανότατα, το ισχυρό ψυχολογικό πλήγμα που θα τον οδηγήσει, το 1928, στην αυτοκτονία.

Την επόμενη, κιόλας, χρονιά μιλάει ανοιχτά για το πρόβλημα της υγείας του, δημοσιεύοντας στο περιοδικό «Έσπερος» της Σύρου, το «Τραγούδι της παραφροσύνης» –την πρώτη γραφή του ποιήματος «Ωχρά σπειροχαίτη»1 :

Και πάντα εδαπανούσαμε τον έρωτα, την ήβη.

Έμοιαζε το Ενδεχόμενο σα μια μεθυστική

άβυσσος, όταν έρημος διαβάτης όλο σκύβει

μόνο για να φαντάζεται το πέσιμό του εκεί.

Τα ταξίδια για εξετάσεις στο εξωτερικό

Από το χρονολόγιο που έχει συντάξει ο κορυφαίος, ίσως, μελετητή του Καρυωτάκη, Γ. Π. Σαββίδης, πληροφορούμαστε πως ο ποιητής το 1924 ταξιδεύει σε πόλεις του εξωτερικού, κυρίως, για να ενημερωθεί για την εξέλιξη της υγείας του. Συγκεκριμένα, την άνοιξη του 1924, επισκέπτεται τη Λειψία της Γερμανίας.

Για τις επαφές του Καρυωτάκη στη γερμανική πόλη δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες. Το πιθανότερο είναι πως ο ποιητής –γνώστης της γερμανικής γλώσσας και μεταφραστής– δεν έχασε την ευκαιρία να συναναστραφεί με τους φιλολογικούς κύκλους της πόλης.

Το άγνωστο ποίημα με υπογραφή «Κ. Καρ.» και ο Dr. Krause

Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, στις σελίδες του γερμανικού λογοτεχνικό περιοδικού «Der Feuerreiter» που κυκλοφορεί στη Λειψία, φιλοξενείται ένα ελληνικό ποίημα με τίτλο «Σπειροειδές νεφέλωμα» το οποίο φέρει την υπογραφή Κ. Καρ. και το ακολουθεί μία ελεύθερη απόδοσή του στα γερμανικά.

Στους στίχους του ποιήματος αποτυπώνεται, με ιδιαίτερη ατμοσφαιρικότητα, η κρίσιμη στιγμή της γνωμάτευσης κάποιας σοβαρής ασθένειας –η ομοιότητά του με το «Ωχρά σπειροχαίτη», τόσο μορφολογική όσο υφολογική και θεματική, είναι χαρακτηριστική.

ΣΠΕΙΡΟΕΙΔΕΣ ΝΕΦΕΛΩΜΑ

Φορμόλη, καμφορά, κέρινα γάντια στη γωνία,

ο ντόκτωρ Κράουζε ασπροντυμένος, παγερός,

έχει ή δεν έχει στο χαρτί την ετυμηγορία,

έφτασε ή δεν έφτασε της Κρίσης ο καιρός;

Του Χάροντα το νόμισμα στο τέλος πάντα μένει,

να ρίξουμε στην άβυσσο, στο φοβερό κενό,

μ’ ένα φουλάρι κόκκινο, ωχροί, καταραμένοι,

πορτραίτο της ανίας μας γελοίο και φτενό.

Και χτες και αύριο πάλι εμείς (ποιά μοίρα μας ορίζει;)

συνωστισμένοι αμαρτωλοί στην Πύλη τη Στενή,

σπειροειδές νεφέλωμα το λούνα παρκ γυρίζει,

ψηλά μας γνέφει η μαύρη Γη και κάτω οι Ουρανοί.

Κ. Καρ.

Την ανακάλυψη του ποιήματος έκανε ο θεωρητικός της λογοτεχνίας Στέφανος Γιονάς και το παρουσίασε σε μελέτη του στο λογοτεχνικό περιοδικό «Οροπέδιο», τον χειμώνα του 2013. Από τον Γιονά μαθαίνουμε, επίσης, πως την περίοδο που ο Καρυωτάκης επισκέφτηκε τη Λειψία, και δημοσιεύτηκε το «Σπειροειδές νεφέλωμα», υπήρχε, πράγματι, κάποιος αφροδισιολόγος με το όνομα Dr. Hermann Krause (ο ντόκτωρ Κράουζε ασπροντυμένος, παγερός,) του οποίου η κλινική λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Οι επιφυλάξεις για την ταυτότητα του ποιητή

Είναι, σίγουρα, ο Κώστας Καρυωτάκης ο συγγραφέας του «Σπειροειδούς Νεφελώματος»; Ήταν κάποια φάρσα εις βάρος του ποιητή, σαν και αυτές που συνήθιζε να σκαρώνει και ο ίδιος στα ελληνικά έντυπα; Tο αποκήρυξε εξαιτίας τεχνικών αδυναμιών του, προτιμώντας το ομόθεμο «Ωχρά σπειροχαίτη» για τη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες», που κυκλοφόρησε λίγα χρόνια μετά; Η αποσιώπηση της ταυτότητας του ποιητή αφήνει όλα τα ενδεχόμενα ανοικτά.

Το να υποθέσουμε, πάντως, ότι κάποιος άλλος ποιητής μιμήθηκε το ύφος του «άσημου», εκείνη την περίοδο, Καρυωτάκη είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένο, καθώς, όπως έχει πει και ο νεοελληνιστής Λίνος Πολίτης, η φιλολογική μόδα του «Καρυωτακισμού» πλημμύρησε τη νεοελληνική ποίηση μετά την αυτοκτονία του ποιητή.

Σημειώσεις

1. Ωχρά Σπειροχαίτη ή Treponema pallidum ονομάζεται το βακτήριο που προκαλεί τη σύφιλη.

2. Η συγκεκριμένη στροφή παραλείφθηκε από τη τελική μορφή του ποιήματος που κυκλοφόρησε, το 1927, στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες».

Διαβάστε ακόμα: «Ουζερί Τσιτσάνης». Το μαγαζάκι όπου γράφτηκαν τα μεγαλύτερα λαϊκά τραγούδια του συνθέτη. Οι πελάτες του Τσιτσάνη ήταν από φτωχαδάκια μέχρι μαυραγορίτες και δοσίλογοι που είχαν χρήματα για διασκέδαση.

Όσοι επιθυμούν να στέλνουν κείμενα μπορούν να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση: [email protected]

Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται.