Γεφύρι Πλάκας. Οι έριδες για την κατασκευή του και οι τρεις καταρρεύσεις. Ο ιστορικός ρόλος και η αναστήλωση (drone)

Το Γεφύρι της Πλάκας στον Άραχθο ποταμό, αποτελεί το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων και το τρίτο μεγαλύτερο της Ευρώπης. Κατέρρευσε τρείς φορές, το 1860, το 1863 και το 2015. Σήμερα στέκει πάλι όρθιο και περήφανο.

Μετά την τελευταία καταστροφή από βροχόπτωση, αναστηλώθηκε και πλέον ενώνει ξανά τα Τζουμέρκα με τα Κατσανοχώρια και κατ’ επέκταση τα Ιωάννινα με την Άρτα. Το έργο αποκατάστασης έλαβε το βραβείο Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς Europa Nostra 2021.

Από την κατάρρευση στον θρίαμβο

Στην ιστορία του το γεφύρι είχε πολλές περιπέτειες. Κατέρρευσε στα εγκαίνια της πρώτης θεμελίωσής του από αστοχία του αρχιμάστορα, βρέθηκε στη δίνη του πόλεμου και υπονομεύτηκε με εκρηκτικά από τους Γερμανούς και επισκευάστηκε από τους πατριώτες. Στα χρόνια της ειρήνης απειλήθηκε από την εγκατάλειψη και την απραξία των αρχών.

Οι έριδες για την κατασκευή

Το γεφύρι ήταν το μεγάλο όνειρο των κατοίκων στα απομονωμένα Τζουμέρκα. Μετά από πολλές οικονομικές θυσίες συγκέντρωσαν τα χρήματα, ώστε επιτέλους να ενωθούν με την Άρτα και να αναπτυχθούν.

Ο διαγωνισμός πρόκρινε δύο αρχιμάστορες, οι οποίοι όμως στη συνέχεια διαφώνησαν για τον τρόπο κατασκευής. Ο ένας, ο μαστρο-Γιώργης ήθελε το τόξο χαμηλωμένο (καφασωτό) και ο άλλος , ο μαστρο-Κώστας, επέμενε να γίνει με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή να έχει τόξο σε ημικύκλιο.

Αυτή η δεύτερη τεχνική, που ήταν και διαδεδομένη, θα είχε ως αποτέλεσμα μια γέφυρα με ασυνήθιστο ύψος λόγω του μεγάλου πλάτους του Άραχθου σε αυτό το σημείο.

Δείτε τα εντυπωσιακά πέτρινα γεφύρια των Ιωαννίνων από ψηλά. Συνέδεσαν πολιτισμό και ανθρώπους (drone)

Η πρώτη κατάρρευση

Ο τραπεζίτης από τα Ιωάννινα, Ιωάννης Ζ. Λούλης που  καταγόταν από την Αετορράχη των Κατσανοχωρίων συμμετείχε στη χρηματοδότηση και επέλεξε τον πρώτο μάστορα που τον γνώριζε προσωπικά και από άλλες κατασκευές.

Έτσι ξεκίνησε η κατασκευή που θα γεφύρωνε τον ποταμό Άραχθο. Όταν το έργο ολοκληρώθηκε πλήθος κόσμου και επισήμων συγκεντρώθηκε για τα εγκαίνια. Πάνω στο τραπέζι, τις προπόσεις και τις ευχές ακούστηκε ένας εκκωφαντικός ήχος και η γέφυρα κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος.

Ο μαστρο-γιώργης ξέσπασε σε κλάματα και ο συνάδελφός του μαστρο-κώστας τον παρηγορούσε με ειλικρίνεια. Το σοκ ήταν για όλους μεγάλο και η πίκρα αβάσταχτη. Όμως οι κάτοικοι δεν το έβαλαν κάτω και αποφάσισαν να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα.

Το 1866 οι κάτοικοι των Μελισσουργών, Πραμάντων και Αγνάντων και μερικών άλλων μικρότερων χωριών συγκέντρωσαν το ποσό των 187.000 γροσιών και ανάθεσαν στον δεύτερο αρχιμάστορα Κώστα Μπέκα από τα Πράμαντα να κατασκευάσει το γεφύρι που θα έκανε ευκολότερη την πρόσβαση προς τα Γιάννενα και την Άρτα.

Ο θρίαμβος του λαϊκού τεχνίτη

Για το χτίσιμο του γεφυριού υπάρχει η παράδοση ότι στέριωσαν άνθρωπο στα θεμέλιά του. Ο θρύλος λέει ότι έβαλαν έναν Τούρκο κι άλλοι μια επιληπτική κοπέλα από το χωριό Μονολίθι.

Πρόκειται όμως για λαϊκές δοξασίες, ανάμεσα στις οποίες είναι και η πληροφορία ότι για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν μεταξύ των άλλων ασπράδι από 20.000 αυγά που αναμίχθηκε με ασβέστη, ώστε η σύνδεση τη πέτρας να γίνει πιο στέρεη…

Δείτε την γέφυρα από ψηλά και την περιοχή που διασχίζει ο Άραχθος. Αερολήψη του συνεργάτη μας Μάκη Θεοδώρου:

Η τεράστια καμάρα του γεφυριού αποτελεί θρίαμβο του λαϊκού τεχνίτη και τα στοιχεία της κατασκευής εντυπωσιάζουν. Ολικό μήκος 61 μέτρα, ύψος κεντρικής κάμαρας 40 μ., ύψος από το νερό 20 μ. και πλάτος στην κορυφή 3,20 μ. δύο μικρά ανοίγματα δεξιά και αριστερά ανακουφίζουν την κατασκευή, ενώ ο διάδρομος διάβασης είναι καλντεριμωτός και ζευγαρώνει τις όχθες.

Τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχαν παραπέτα (στηθαίο) και οι κτηνοτρόφοι που μετακινούσαν τα κοπάδια τους, έδεναν τα μάτια των ζώων για να πηγαίνουν στα τυφλά, το ένα πίσω από το άλλο, ώστε να μην γκρεμιστούν!

Οι Γερμανοί έβαλαν εκρηκτικά στο γεφύρι

Από το 1881 έως το 1913 το γεφύρι έγινε σύνορο του ελληνικού και του τουρκικού κράτους. Τότε υπήρχε στην αριστερή πλευρά της κοίτης, σε απόσταση 300 μέτρα από το γεφύρι, φυλάκιο του Ελληνικού στρατού, χάνι και τελωνείο. Οι Τούρκοι έκλεισαν ερμητικά τα σύνορα και η διακίνηση ανθρώπων, ζώων και η μεταφορά τροφίμων και υλικών μέσω της γέφυρας ουσιαστικά σταμάτησε.

Κατά τη γερμανική κατοχή τον Οκτώβριο του 1943, το γεφύρι κόντεψε να ισοπεδωθεί  όταν οι κατακτητές που έφευγαν προς Ιωάννινα, υπονόμευσαν τη γέφυρα με εκρηκτικά για να εκδικηθούν την περιοχή που έκρυβε αντάρτες.

Όπως αναφέρει το βιβλίο του Δημητρίου Ι. Παπαδημητρίου “Οι Ραφταναίοι”:  “Λίγο χαμηλότερα της καμάρας (προς το συνοικισμό της Πλάκας) άνοιξαν βαθιά τρύπα και τοποθέτησαν δυναμίτες. Αφού πέρασαν απέναντι στο ‘Βροδίτικο’, πυροδότησαν το φυτίλι και αδιάφοροι πήραν τον ανήφορο. Ευτυχώς η Γέφυρα δεν έπαθε σημαντική ζημιά.

Τινάχτηκε ένα κομμάτι του κτίσματος, άνοιξε κάποιο χάσμα, αλλά η γέφυρα και κατά κύριο λόγο η καμάρα άντεξαν στην πίεση και τον κραδασμό. Στο χάσμα σύντομα οι τεχνίτες τοποθέτησαν χονδρά ξύλα, κάρφωσαν σανίδες και η κίνηση κατοίκων , ανταρτών, φορτηγών ζώων συνεχίστηκε κανονικά”.

Στις 4 Φλεβάρη 1944, στο τελωνείο δίπλα στο γεφύρι, υπογράφτηκε και η περίφημη συνθήκη ανακωχής ανάμεσα στις αντιπροσωπείες του ΕΔΕΣ και του ΕΑΜ, παρουσία του Ν.Ζέρβα και του Αρη Βελουχιώτη.

Στα χρόνια της ειρήνης το γεφύρι παροπλίστηκε και λειτουργούσε κυρίως ως αξιοθέατο. Σύντομα όμως βρέθηκε και πάλι στο στόχαστρο της “ανάπτυξης”, καθώς το σχέδιο της ΔΕΗ για υδροηλεκτρικό εργοστάσιο προέβλεπε τη δημιουργία τεχνητής λίμνης που θα βύθιζε την περιοχή και φυσικά και τη γέφυρα.

Κάτοικοι και περιβαλλοντικοί φορείς αγωνίζονταν να σταματήσουν τα καταστροφικά σχέδια επισημαίνοντας χαρακτηριστικά δια στόματος Σπύρου Μαντά ότι “το ιστορικό γεφύρι εάν δεν πνιγεί σίγουρα θα καταρρεύσει από την αδιαφορία”.

Την 1η Φεβρουαρίου 2015 το τόξο της γέφυρας κατέρρευσε.

Την μελέτη για την αναστήλωσή του ανέλαβε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ ο απόγονος του αρχιμάστορα και επιχειρηματίας Νίκος Λούλης χρηματοδότησε τις απαραίτητες μελέτες. Το τελικό έργο αποκατάστασης που χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών και Ανάπτυξης, έλαβε το Βραβείo Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς Europa Nostra 2021.

Οι νικητές του βραβείου επιλέχθηκαν από ανεξάρτητες επιτροπές αποτελούμενες από εμπειρογνώμονες πολιτιστικής κληρονομιάς από όλη την Ευρώπη, κατά την αξιολόγηση των υποψηφιοτήτων που υποβλήθηκαν από οργανισμούς και άτομα από 30 ευρωπαϊκές χώρες.

«Αυτό το έργο αποτελεί παράδειγμα του πώς μια χρηστική κατασκευή γίνεται αντιληπτή και ως όμορφη. Η ολοκληρωμένη αποκατάσταση του γεφυριού της Πλάκας συμβάλλει στην ανάδειξη του τοπίου και του περιβάλλοντος», δήλωσε η κριτική επιτροπή.

Για την αποκατάσταση του γεφυριού χρησιμοποιήθηκε ψαμμίτης, μια σκληρή και βαριά πέτρα από τη γειτονική Δαφνούλα, ενώ εντοιχίστηκαν έξι αισθητήρες κάτω από το κατάστρωμα του καλντεριμιού, ώστε κάθε αλλαγή ή φθορά να εντοπίζεται πρόωρα.

Τελικά ο κλειδόλιθος του τόξου του γεφυριού, τοποθετήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2019 ολοκληρώνοντας τη βασική κατασκευή του.

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Πώς κατέρρευσε το πέτρινο Θεογέφυρο στον ποταμό Καλαμά. Οι θρύλοι για τη δημιουργία του από τον Θεό. Δείτε πως είναι σήμερα η περιοχή (drone)