Ο ποιητής που έκανε αμέτρητους εράνους για τον στρατό, αγόρασε δύο αντιτορπιλικά για τον Εθνικό Στόλο και πολέμησε εθελοντικά στην πρώτη γραμμή. Στην κηδεία του δάκρυσε όλη η χώρα

Ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας δεν ήταν τόσο γνωστός όσο άλλοι λογοτέχνες της εποχής του, αλλά η προσφορά του στην Ελλάδα και κυρίως στον στρατό σε αρκετούς πολέμους υπήρξε καθοριστική.

Το φοιτητικό κίνημα, η Κρήτη και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος

Ο Σπύρος Ματσούκας γεννήθηκε το 1873 στην Υπάτη Φθιώτιδας και μετά το σχολείο εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να σπουδάσει στη νομική. Στο πανεπιστήμιο ήρθε σε επαφή και με άλλους ποιητές, όπως ο Μιλτιάδης Μαλακάσης. Ενεπλάκη στο φοιτητικό κίνημα και οι σπουδές πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Όταν ξέσπασε ο απελευθερωτικός αγώνας της Κρήτης, ο Ματσούκας και άλλοι συμφοιτητές του δεν έμειναν στα λόγια αλλά κατατάχθηκαν εθελοντικά για να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή.

Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του Μαλακάση για τον ακούραστο αγωνιστή ποιητή:

«Ο Ματσούκας βρέθηκε από τους πρώτους στην Κρήτη και πολέμησε με ανδρεία με τους υπόλοιπους εξεγερμένους. Στις μάχες τραγουδούσε θούρια άσματα, άνοιγε πρώτος το «χορό» των τουφεκισμών και πήγαινε τελευταίος να ξεκουραστεί μετά από κάθε μάχη…»

Ο Ματσούκας από την Κρήτη εμπνεύστηκε το ποίημα «Ονειρεμένη κόρη» που άρχιζε με τους στίχους:

«Στο γάμο σου ήρθανε, ακριβή κι ονειρεμένη Κόρη,

απ’ τα βουνά η παλληκαριά.

Κι η λεβεντιά απ’ τα όρη

και σώφεραν χαρίσματα από μια άκρη σ’ άλλη,

χαρίσματα πρωτάκουστα για τα δικά σου κάλλη…»

Το 1897 ο ποιητής κατατάχθηκε στον ελληνικό στρατό και πολέμησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο εγκαταλείποντας τα πάντα. Στις ώρες που οι άλλοι στρατιώτες ξεκουράζονταν ο Ματσούκας έγραφε ποιήματα και τραγουδούσε, ενώ πάντα βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Οι περιοδείες, οι έρανοι και τα αντιτορπιλικά

Μετά την κήρυξη του ελληνοτουρκικού πολέμου, η απροετοίμαστη Ελλάδα ηττήθηκε, κλήθηκε να πληρώσει αποζημιώσεις και παραχώρησε μικρό κομμάτι της Θεσσαλίας στην Τουρκία.

Ο Ματσούκας έκανε περιοδείες ανά τον κόσμο, αλλά και εντός συνόρων κάνοντας εράνους για να ενισχύσει τον ελληνικό στρατό.

To 1901 ο Ματσούκας πήγε πάλι στην Κρήτη για να κάνει έρανο με σκοπό την ενίσχυση του Ναυτικού. Από τις διαλέξεις του στα Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο και τις άλλες πόλεις της Κρήτης συγκεντρώθηκαν 5.000 χρυσές δραχμές, οι οποίες δόθηκαν στο Υπουργείο Ναυτικών της Ελλάδας.

Το 1902 πήγε στην Αίγυπτο για τον ίδιο σκοπό και κατάφερε να μαζέψει 3000 φράγκα τα οποία είχαν σταλεί στο ταμείο του Εθνικού Στόλου. Σε κάθε πόλη και σε κάθε χώρα που πήγαινε ο ποιητής, η υποδοχή ήταν πάντα θριαμβευτική, ενώ πάντα φώναζε το σύνθημα «Αδελφοί αδελφοί μη λησμονάτε τον στόλο!»

Αμέσως μετά την Αίγυπτο, ο Σπύρος Ματσούκας ανηφόρισε για την Κύπρο αυτή τη φορά, όπου οι περιοδείες του κράτησαν δύο χρόνια. Χαρακτηριστικά περιέγραφε τους κατοίκους του νησιού ως «γαϊδουράδες» και από όποιο χωριό περνούσε οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα.

Στα δύο χρόνια που βρέθηκε στην Κύπρο κατάφερε να συγκεντρώσει 5.000 χρυσές λίρες, με τις οποίες παραγγέλθηκε το αντιτορπιλικό «Κεραυνός».

Από τις περιοδείες του μέχρι εκείνη την περίοδο, ο Ματσούκας έκανε δωρεές ύψους 200.000 φράγκων και 5.000 λιρών Αγγλίας.

Η Αμερική και το αντιτορπιλικό «Νέα Γενεά»

Η σπίθα του μεγάλου Έλληνα ποιητή δεν έσβησε. Τον Μάιο του 1909 ξεκίνησε για το μεγάλο ταξίδι με προορισμό την Αμερική, ενώ οι ομογενείς της Νέας Υόρκης στο άκουσμα της άφιξής του, του επιφύλαξαν αποθεωτική υποδοχή.

Όσο βρισκόταν στην Αμερικανική μεγαλούπολη, οι ελληνικές εφημερίδες δημοσίευαν παλιά ποιήματα του, με τη φήμη του να εξαπλώνετααι ραγδαία. Ο Ματσούκας από τους εράνους στις ΗΠΑ, κατάφερε να μαζέψει ένα τεράστιο ποσό με το οποίο αγοράστηκε το αντιτορπιλικό «Νέα Γενεά».

Ο πρωθυπουργός, υπουργοί και άλλοι αξιωματούχοι του κράτους έστελναν ευχαριστήρια τηλεγραφήματα στον ποιητή, ενώ ο ελληνικός Τύπος μιλούσε διθυραμβικά για τον ίδιο και το μεγάλο του έργο.

Οι πόλεμοι και τα ποιήματα στους Έλληνες στρατιώτες

Με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων ο Σπύρος Ματσούκας ζήτησε να γίνει εθελοντής σαλπιγκτής. Έμπαινε μαζί με τα στρατεύματα στα χωριά και τις πόλεις που απελευθερώνονταν, απαγγέλλοντας ποιήματα και τραγουδώντας. Επίσης, πριν από κάθε μεγάλη μάχη ο ποιητής τραγουδούσε στους στρατιώτες για να τους εμψυχώσει. Τιμητικά οι διοικητές των μονάδων, κάποιες φορές διέτασσαν τους φαντάρους να πυροβολήσουν στον αέρα φωνάζοντας το όνομα του Ματσούκα ως ένδειξη ευγνωμοσύνης. Στην πορεία προς την Ήπειρο ο Σπύρος Ματσούκας τραγουδούσε «Επέσανε τα Γιάννενα, επέσανε τα Κάστρα. Τα πήραν τα ευζωνάκια μας με τα σπαθιά στα χέρια».

Το 1913 ο Ματσούκας ίδρυσε τον «Λευκό Σταυρό» οραματιζόμενος τη συνέχεια του Ερυθρού Σταυρού. Όπως ο ίδιος έλεγε ο Λευκός Σταυρός «θα συμπλήρωνε τα κενά που είχε αφήσει ο πόλεμος», ενώ προικοδότησε και αποκατέστησε 16.000 ορφανά κορίτσια. Ο ίδιος κατάφερε να προσεγγίσει τη Βασίλισσα Όλγα και την έπεισε να θέσει υπό την προστασία της τους εράνους.

Στο πλευρό των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής

Ο μεγάλος Έλληνας δε θα μπορούσε να λείψει από τη χειρότερη στιγμή της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Για να εμψυχώσει τον κυνηγημένο ελληνικό στρατό απάγγελε ποιήματα και μερικές φορές με κίνδυνο τη ζωή του προσπαθούσε να βοηθήσει τους κατοίκους που προσπαθούσαν να σωθούν από την πύρινη κόλαση της Σμύρνης.

Μετά την τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής, ο Έλληνας ποιητής συγκέντρωσε πολλά χρήματα, πάλι από εράνους, για να βοηθήσει τους πρόσφυγες. Έκτισε σπίτα και αγόραζε τροφή για τον πληθυσμό που έπαιρνε κατά χιλιάδες τον δρόμο της προσφυγιάς.

Να ο δρόμος

Ένας δρόμος σε προσμένει

Λεβεντιά καμαρωτή

Που περνούν οι δοξασμένοι

Που τραβούν οι δυνατοί

Αν θελήσεις, μη δειλιάσεις

Προδομένη Λεβεντιά,

Να το πάρεις, για να φτάσεις

Στην παλιά σου αρχοντιά

Στης ντροπής το δρόμο μένεις…

Δες της Σμύρνης το σεισμό,

Μιας ζωής ξερριζωμένης

Από τον Ελληνισμό…

Οργάνωνε μνημόσυνα με δικά του έξοδα για τους νεκρούς της καταστροφής, ενώ συχνά οι τοπικές αρχές τον τιμούσαν με κάθε ευκαιρία για το τεράστιο έργο του.

Οι «πληγές» του μεγάλου ποιητή από τη Μικρασιατική καταστροφή δεν επουλώθηκαν ποτέ. Είχε εισαχθεί αρκετές φορές σε νοσοκομεία λόγω καρδιακών προβλημάτων, ωστόσο συνέχιζε τις περιοδείες του στην Ελλάδα με γνώμονα πάντοτε το καλό του έθνους.

Ο Σπύρος Ματσούκας άφησε την τελευταία του πνοή τον Νοέμβριο του 1928 μετά από ανακοπή καρδιάς, όταν επέστρεφε από επίσκεψη στην Κηφισιά.

Στην κηδεία του τον «συνόδευσε» πλήθος κόσμου τιμώντας έναν μεγάλο ποιητή και έναν μεγάλο άνθρωπο. Ο Σπύρος Ματσούκας δεν διεκδίκησε ποτέ δάφνες και τιμές και δεν είχε επωφεληθεί ο ίδιος οικονομικά από τα τεράστια χρηματικά ποσά που είχε μαζέψει για το καλό της χώρας του.

Τραγουδιστή κοιμήσου

Είχε καιρό να κοιμηθεί

Η άγρυπνος ψυχή σου

Πηγή αρχικής εικόνας: Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Τσιμπάτε μια ελιά;» Ο τρόπος του Καβάφη να «κόβει» τους φλύαρους και βαρετούς συνομιλητές του. Οι ιδιοτροπίες του και η αρνητική του στάση απέναντι στους νέους ποιητές